Qаrаqаlpаqstаn respublikаsi ministrler ken’esi jаnindаg’i ortа arnаwli bilimlendiriw bаsqаrmаsi

So’z qosIlIw usIlI
So’z qosılıw usılı arqalı do’rendi so’zlerdin’ bir tu’ri bolg’an qospa so’zler jasaladı. Qospa so’zler neshe so’zden turıwına qaramastan uluwma bir ma’ni an’latadı. Ma’selen, qazan-tabaq, asqabaq, tez-tez, O’zbekstan Ilimler Akademiyası Qaraqalpaqstan bo’limi, QMU, gelle-bas-sıyraq ha’m t.b.
Qospa so’zler sırtqı forması, sın’arlarının’ baylanısına ha’m qosılıw da’rejesine qaray 5 tu’rge bo’linedi: sostavlı so’zler, jup so’zler, ta’kirar so’zler, birikken so’zler, qısqarg’an so’zler.
§ 11. Sostavlı so’zler
Sostavlı so’zler keminde eki so’zdin’ o’z ara baylanısının’ bir qansha gu’n’girtlenip, turaqlasıwınan ha’m uluwma bir tu’sinikti an’latıwınan do’reydi. Sostavlı so’zlerdin’ sın’arlarının’ orınların almastırıwg’a yamasa aralarına basqa so’z qosıwg’a bolmaydı. Ma’selen, «tu’ye tawıq» qospa so’zindegi sın’arlardın’ ornı almastırıp «tawıq tu’ye» dew mu’mkin emes.
Sostavlı so’zler neshe so’zden turıwına qaramastan bir so’z shaqabına qatnaslı boladı ha’m ga’pte bir ga’p ag’zanın’ xızmetin atqaradı. Qaraqalpaqstan Respublikası O’zbekstannın’ arqa bo’le-ginde jaylasqan (atlıq, baslawısh). Ol bir jola kelip ketken edi (ra’wish, pısıqlawısh). Aq quba kelinshek ortag’a shıqtı (kelbetlik, anıqlawısh).
Sostavlı so’zler leksikalıq birlik retinde bir ma’ni bildirse de, sın’arları o’zlerinin’ jeke ma’nilerinen pu’tkilley alıslap ketpey, qanday da bir jan’a ha’m quramalı ug’ımdı an’latadı. Olar da’slep erkin so’z dizbegi tu’rinde du’zilip, waqıtlar o’tiwi menen qura-mındag’ı sın’arlar turaqlılıqqa iye boladı ha’m sostavlı so’z bolıp qa’liplesedi.
Sostavlı so’zler de dara leksikalıq birlikler sıyaqlı belgili bir so’z shaqabına qatnaslı boladı ha’m sol so’z shaqabına ta’n qa’siyetlerge iye boladı. Ma’selen, sostavlı atlıqlar eki yamasa bir neshe so’zlerdin’ dizbeginen turıp, uluwma bir tu’siniktin’ atamasın bildiredi: Orta Aziya, til ilimi, Ilimler Akademiyası, qara shıbın, suw shigin, qara tal ha’m t.b.; sostavlı kelbetlikler predmetlerdin’ qospalı belgilerin bildiredi: tarı ala, badam qabaq, is jaqpas, bası bos, ko’rse qızar, alıp satar ha’m t.b.; sostavlı sanlıqlar keminde eki sanlıq so’zdin’ dizbeginen du’ziledi: on bir, qırıq bes, eki mın’ jeti, ekiden bir, to’rttin’ biri, bir kem qırıq ha’m t.b.; sostavlı almasıqlar: heshkim, birna’rse, a’lleqanday, ha’rqanday, ha’rqashan ha’m t.b.; sostavlı feyiller: juwap beriw, hayran bolıw, ko’zge su’rtiw, alg’ıs aytıw, tayaq jew ha’m t.b.; sostavlı ra’wishler: bir maydan, azannan keshke shekem, ku’ni keshe, ha’p zamatta, tan’ ala gewgimde ha’m t.b.