Qаrаqаlpаqstаn respublikаsi ministrler ken’esi jаnindаg’i ortа arnаwli bilimlendiriw bаsqаrmаsi

§ 9. So’z jasaw usılları
Tildin’ so’zlik quramı mudamı rawajlanıp, bayıp otıradı. Bul eki tu’rli jol menen iske asadı: sırtqı ha’m ishki jollar. Tildin’ rawajlanıwının’ sırtqı jolı degende basqa tillerden so’zlerdin’ o’zlestiriliwi tu’siniledi. Xalıqlar arasındag’ı siyasiy, ma’deniy ha’m ekonomikalıq qatnasıqlar tiykarında bir tilden ekinshi tilge so’zlerdin’ awısıwı — barlıq tiller ushın ta’n uluwmalıq nızamlılıq. Bul so’zlik quramnın’ rawajlanıwının’ sırtqı jolı bolıp, ol haqqında mag’luwmatlar til biliminin’ leksikologiya tarawında beriledi.
Tildin’ rawajlanıwının’ ishki jolı degende ha’r bir tildin’ ishki mu’mkinshilikleri, nızamlıqlarına baylanıslı jan’a so’zlerdin’ jasalıwı tu’siniledi. Bul jol tildin’ so’zlik quramının’ rawajlanıwının’ tiykarı bolıp tabıladı. Do’rendi so’z tildin’ ishki mu’mkinshiliklerine, nızamlılıqlarına su’yenbey jasalmaydı. Tildin’ ishki mu’mkinshilikleri tiykarında jan’a so’z jasaw uzaq da’wirler dawamında qa’liplesip, belgili bir sistemag’a tu’sken. Ma’selen, -shı/-shi qosımtası qaraqalpaq tilinde atlıq jasawshı o’nimli qosımta bolıp esaplanadı: balıq+shı=balıqshı, suw+shı=suwshı, pada+shı= padashı ha’m t.b. Biraq bul qosımta qa’legen atlıqqa qosılıp jan’a ma’nidegi atlıqtı do’rete bermeydi. Bunnan so’z jasaw uzaq da’wirler dawa-mında qa’liplesedi, nızamlılıq sıpatında o’mir su’redi degen juwmaq shıg’adı.
Do’rendi so’zler tek bir u’lgi menen jasalmaydı, al olar bel-gili bir nızamlılıqlarg’a tiykarlanıp tu’rli jollar arqalı ju’zege keledi. Til iliminde do’rendi so’zlerdin’ jasalıw jolları so’z jasaw usılları dep ataladı. So’z jasaw usılları o’zlerinin’ formaları, mazmunı ha’m o’nimliligi jag’ınan birdey emes, olardın’ ha’r birinin’ o’zine ta’n o’zgeshelikleri bar.
So’z jasalıw usılın belgileytug’ın baslı belgi so’z jasaw quralı bolıp esaplanadı. Do’rendi so’zler birdey qural arqalı jasalsa, bir so’z jasaw usılına kiredi. So’z jasaw quralın esapqa ala otırıp so’z jasaw usılların affiksatsiya, so’z qosılıw, leksika-semantikalıq, leksika-sintaksislik usıllar dep bo’liwge boladı.