Qаrаqаlpаqstаn respublikаsi ministrler ken’esi jаnindаg’i ortа arnаwli bilimlendiriw bаsqаrmаsi

LeksIkologIyanI ta’kIrarlaw
Leksikologiya — tildin’ so’zlik quramın u’yretetug’ın til bilimi-nin’ baslı tarawlarının’ biri. So’zlik quram degende tildegi so’zlerdin’ uluwma jıynag’ı tu’siniledi. Qaraqalpaq tilinin’ so’zlik quramı degende qaraqalpaq tilinde qollanılıp ju’rgen uluwma so’zlerdi tu’sinemiz. Leksikologiyada so’zlik quramdag’ı so’zlerdin’ ma’nileri, kelip shıg’ıw derekleri (o’z so’zlik qatlam, o’zlestirilgen so’zlik qatlam), qollanılıw o’risi (jiye qollanılatug’ın so’zler, go’nergen so’zler, neologizmler, ka’siplik so’zler, dialekt so’zler) u’yrenildi. Leksikologiyada u’yreniletug’ın til birligi — so’z. So’z zat, qubılıs, ha’reketlerdin’, olarg’a baylanıslı belgilerdin’ tilimizdegi sa’wlesi, olar haqqındag’ı tu’siniklerdin’ ataması bolıp esaplanadı. So’z seslik ha’m ma’nilik ta’replerdin’ birliginen turadı. Seslerden so’zler jasaladı. Olardın’ so’z bolıp birigiwin ta’miyinleydi. Belgilibir ma’nige baylanıslı tildin’ nızamlılıqları tiykarında birlesken sesler jıynag’ı so’zdi quraydı.


12-shınıg’ıw. Berilgen teksttegi so’zlerdi ma’nili ha’m ko’mekshi so’zlerge ajıratın’.
O’mir — adamnın’ adam menen, a’wladlardın’ a’wladlar menen doslıg’ı. O’mir — adamnın’ adamg’a, a’wladlardın’ a’wladlarg’a muhabbatı. «Menin’ o’mirim men o’lgennen keyin baslanadı» degen Berdaq shayır. «O’mir xalıqtın’ baxtı ushın gu’resiw, sol ushın ha’r kim o’z o’mirin ba’ha’rge uqsatıp jasawı kerek» dep na’siyat qaldırg’an Ernazar alako’z (T.Q.).
Ba’ha’r quyashı bu’gin jadırap shıqtı. Onın’ zerdey jarqırag’an o’tkir nurları jasıl lipasına bo’lengen biyik tereklerdin’ to’besinen asıp, ko’l bop jatqan asaw o’mirdin’ sarg’ılt suwına shashıradı. Sa’wir samalının’ lebine terbelip atırg’an tutas tolqınlar birden altınday do’nip jarqırap ketti. Tan’ sa’wlesin an’sap qalg’an aq qanatlı shag’alalar suw u’stinde shan’qıldasıp, oyıng’a shıqqan shabaqlarg’a izli-izinen hu’jim jasadı. Sonın’ arasında asaw A’miw kem-kemnen ko’biklesip kenarına sıymay, jag’ada turg’an kemelerdi besiktey terbetedi (A.B.).