Qarshi davlat universiteti fizika-matematika fakulteti

Download 0.68 Mb.

bet	30/30
Sana	21.05.2020
Hajmi	0.68 Mb.
	#108533

1 ... 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Bog'liq
2 5339021421286786741

Qotish. Agar suyuqlikni qizitish to’xtatilsa u soviy boshlaydi (CD soha) va qattiq holatga o’tadi. Bu jarayon ham izotermik bo’lib,issiqlik miqdorining ajarilishi bilan ro’y beradi.Qattiq jismning erishi uchun qancha isssiqlik miqdori sarflangan bo’lsa qotganida ham shuncha issiqlik miqdori ajraladi.Bosim bir xil bo’lganda erish Ter va qotish Tk harorati ham teng bo’ladi.Kristallanish jarayoni tugagandan keyin (F nuqta ) qattiq jism haroratining pasayishi ro’y beradi.

Qotish jarayoni boshlanishi uchun suyuqlik tarkibida biror zarracha (kristallanish markazi) bo’lgani ma’qul.Aks holda o’ta sovutilgangan suyuqlik (kristallanish haroratidan past haroratli suyuqlik) hosil bo’ladi. Ammo bu holat notug’un bo’lib,tezda kristallanish markazlari vujudga keladi va suyuqlik qattiq holatga o’tadi.

Sublimatsiya.Qattiq jismlarning bug’lanishiga, ya’ni suyuq holatga o’tmasdan gaz holatiga o’tishga submatsiya (vozgonka ) deyiladi.Bu hol naftalin,yod,kamfora, quruq muz kabi moddalarda kuchli ro’y beradi.

Sublimatsiyaga teskari jarayonga desublimatsiya deyiladi.

Faza .Fazaviy o’tishlar.Faza deb moddaning, shu moddaning boshqa termodinamik muvozanatdagi holatdan fizik xossalari bilan farq qiluvchi, biror muvozanatdagi holatiga aytiladi. Maslalan moddaning suyuq, gaz va qattqi holatlari.

Moddaning bir fazaviy holatdan boshqasiga o’tishi fazaviy o’tishlar deyiladi. Bug’lanish va kondensatsiya,erish va qotish tabiatda keng tarqalgan birinchi tur fazaviy o’tishlarga misol bo’ladi.Bunday o’tishlar issiqlik yoki ajalishi bilan xarakterlanadi.

Holat diagrammasi. Moddaning holati va unda ro’y beradigan fazoviy o’tishlarni namoyon qilish uchun holat diagrammasidan foydalaniladi.Odatda bunday diagramma p-T (bosim-temperatura) koordinatalarda tuziladi. Diagrammaning har bir nuqta moddaning har bir holatini aniqlaydi.

Misol uchun suvning holat diagrammasini ko’raylik CMB sohada suv qattiq holatda (muz), BMA sohada suyuq holatda (suv), CMA sohada gaz holatrda (bug’) bo’ladi. BM chiziq qattiq va suyuq (muz vba suv), MA chiziq va bug’ (suv bug’), CM qattiq va bug’ ( muz va bug’) muvozanat holatlarini ko’rsatadi.CM chizig’iga sublimatsiya chizig’i ham deyiladi.

Uchlangan nuqta. Muvozanat chiziqlarining har uchalasi ham bitta M nuqtada kesishadi.Bu nuqtaga uchlamchi nuqta deyiladi. Harorat Tm va bosimning pm qiymatlarida suv uchta fazoviy: qattiq, suyuq va bug’ holatlarida bo’ladi. Suv uchun Tm=273,16 K ga teng.

Har bir modda uchun holat diagrammasi o’iga xos bo’lib, tajriba natijalariga asosan tuzilgan.

Har qanday qattiq jism faqat ma’lum chegaragacha Guk qonuniga bo‘ysunadigan deformatsiyalarni bera oladi.

Elastik deformatsiyada tashqi kuchning ta’siri to‘xtashi bilan deformatsiya butunlay yo‘qoladi, ya’ni jism dastlabki o‘lchamlariga (dastlabki shakliga) qaytadi. Ammo kuchlanish elastiklik chegarasi deb ataluvchi

qiymatdan ortiq bo‘lganda, boshqa tur deformatsiya – plastik deformatsiya vujudga keladi, bu deformatsiya kuchning ta’siri to‘xtagandan so‘ng ham butunlay yo‘qolib ketmaydi.

Katta plastik deformatsiyalanuvchi jismlar plastik jismlar deyiladi. Masalan, rux, qo‘rg‘oshin, temir plastik jismlardir. Plastiklik deformatsiyasi kichik bo‘lgan yoki mutlaqo plastik deformatsiyalanmaydigan jismlar mo‘rt jismlar deyiladi. Mo‘rt jismlarga, masalan, cho‘yan, toblangan po‘lat, chini misol bo‘la oladi. Biroq shuni qayd qilish kerakki, jismlarni plastik jismlarga va mo‘rt jismlarga ajratish nisbiy harakterga egadir: Ayni bir jismning o‘zi yuqori temperatura va asta-sekin qilinayotgan deformatsiyada plastik bo‘lsa, past temperatura va tez deformatsiyalanishda mo‘rt bo‘lishi mumkin.

Keyingi vaqtlarda texnikada organik amorf moddalar keng tarqaldi, ularning ayrim molekulalari ximiyaviy bog‘lanishlar tufayli bir-biri bilan uzun zanjirlar hosil qilib birlashishi (polimerlanishi) mumkin. Ba’zi hollarda bunday zanjirlar ko‘p minglab alohida molekulalardan iborat bo‘ladi. Bunday moddalar polimerlar deyiladi.

Polimerlarning tipik vakili plastmassalardir. Yuksak elastiklik va mustahkamlik polimerlarning juda muhim xossasi hisoblanadi.

Hozirgi vaqtda tabiiy va sun’iy organik birikmalardan oldindan istalgan turli-tuman xossali polimerlar yaratilmoqda.

Yuqori texnologiyalarning rivojlanishi xususiyatlarini, turli xil fizik jarayonlarni boshqarish uchun mumkin bo‘lgan yangi materiallar va moddalarni olish bilan bog‘liqdir. Ulardan biri suyuq kristallar bo‘lib, u XIX asrning oxirida Avstriya fizigi F.Reynitser tomonidan kashf etilgan bo‘lsa ham uzoq vaqt o‘rganilmadi. Suyuq kristallarga bo‘lgan qiziqish uning qo‘llanilish sohasining kengayganligidan keyin paydo bo‘ldi. Bir-biriga nisbatan muayyan tartibda joylashuvini saqlovchi anizotrop shakldagi molekulalardan tuzilgan suyuqlik suyuq kristallar deyiladi. Suyuq kristallar molekulalarida harakterli o‘qlarni aniq ajratib olish mumkin: bunday molekulada atomlar tanlangan chiziqlar bo‘ylab (molekulalar – sterjenlar) joylashadi yoki tanlangan tekisliklarda (molekulalar – disklar) yotadi. Suyuq kristallda, qattiq kristalldagi singari, maxsus yo‘nalish bo‘ladi, bu yo‘nalish bo‘ylab molekulalarning uzun yoki molekulalar tekisliklari oriyentirlanadi. Bunda suyuq kristall haqiqatan, suyuq, xuddi suvdek suyuq bo‘lishi mumkin, ya’ni molekulalarning massalar markazlari to‘g‘ri (kristallik) panjarani hosil qilmaydi, balki fazoda tartibsiz joylashadi va unda erkin harakatlanishi mumkin.

XULOSA

Suyuq kristalldagi maxsus yo‘nalishlarni, qattiq kristallardagi singari, optik o‘qlar deyiladi, chunki ularning mavjudligi bilan bu materiallarning ajoyib optik xossalari nurning ikkilamchi sinishi, yorug‘likning qutblanish tekisligining burilishi va h.k. bog‘langandir. Optik o‘qlari qattiq mahkamlangan qattiq kristallardan farqli o‘laroq, suyuq kristallarda optik o‘qlarning yo‘nalishini turli ta’sirlar, jumladan, elektr maydon yordamida oson o‘zgartirish mumkin. Suyuq kristallarning optik xossalarini boshqarish uchun juda kichik kuchlanishlar (1V ga yaqin) yetarlidir. Buning sababi shuki, ularning barcha molekulalari o‘zaro bog‘langan va birday oriyentirlangan, hamma molekulalar o‘z yo‘nalishini o‘zgartirish uchun ulardan bittasini burish kifoya.

Bunday elektrooptik effektlar tufayli suyuq kristallar Amaliy ahamiyat kasb etadi. Bunday kristallarning yupqa (mikrometrning yuzdan bir ulushiga teng qalinlikdagi) qatlamlari elektron soatlar, kalkulyatorlar, televizion priyomniklarning ekranlarini tayyorlashda ishlatiladi. Ba’zi moddalar suyuq kristall holatida o‘zaro aralashish xususiyatiga ega bo‘lib, bunday aralashishdan turli strukturali va xossali suyuq kristallar paydo bo‘ladi.

Keyingi yillarda inson organizmi hayotiy faoliyatining ba’zi mexanizmlarida suyuq kristallarning roli aniqlangan. Bu esa ularni tibbiyotda tashhis qo‘yishda qo‘llash imkonini beradi.

ADABIYOTLAR RO’YXATI:

I.V.Savelev. Umumiy fizika kursi.

R.I.Grabovskiy. Fizika kukrsi.

Ismoilov M., Habibullayev P., Xaliulin M. Fizika kursi.
Abdullayev G. Fizika.
Savelev I.V. «Umumiy fizika kursi»
Savelev I.V. «Umumiy fizika kursi»
Rasulmuhamedov A.G, Kamolov J., Izbosarov B.F. «Umumiy fizika kursi»
Nazarov O‘.Q. Umumiy fizika kursi.

9. Sivuxin D.V. “Umumiy fizika kursi”.

10. www.ziyonet.uz

11. www.NUR.uz

BAHOLASH MEZONLARI

№	Baholanadigan mezonlar	Eng yuqori ko`rsatgich % hisobida	O`qituvchi belgilagan foiz
1	Kurs ishi mavzusining dolzarbligini yoritilganligi	10
2	Zamonaviy fizikaning tadqiqotlar yo`nalishlari va muammolarini hisobga olinishi	10
3	Fizika bo`yicha biblografik ko`rsatgichlardan foydalana olganlik darajasi	10
4	Mavzu bo`yicha aynan kerakli adabiyotdan foydalana olganlik darajasi	10
5	Mavzu bo`yicha zamonaviy adabiyotlarni tahlil qilganlik darajasi	10
6	Mavzu yuzasidan kerakli tajribalar o`tkazganligi	10
7	O`tkazilgan tajribalarni qiyosiy tahlil qilganligi	10
8	Mavzu bo`yicha qilgan ishlari yuzasidan chiqarilgan xulosalarning asosli ekanligi	10
9	Ma’ruzasida ilg`or pedagogik va zamonaviy axborot texnologiyalardan foydalanganligi	10
10	Chet el adabiyotlari va internet saytlaridan foydalanganligi	10

Komissiya xulosasi:

______________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

O`qituvchilar imzosi:_____________________________________________

Download 0.68 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 ... 22 23 24 25 26 27 28 29 30