Qarshi davlat universiteti lingvistika kafedrasi tilshunoslik fanidan

 
Sintaktik munosabatning turlari. 
Sintaktik munosabatlar 2 turga bo‘linadi: 
a) predikativ va b) nopredikativ bog‘lanish. 
Predikativ bog‘lanish ega va kesimning sintaktik munosabati. 
Nopredikativ bog‘lanishida so‘zlar o‘zaro turli usul va bositalar bilan o‘zaro 
sintaktik munosabatga kirishadi hamda tinglashish va ergashish (teng va ergash 
bog‘lanish)ga bo‘linadi. Teng bog‘lanishda grammatik tomondan bir-biriga teng 
bo‘lgan so‘zlar o‘zaro munosabatga kirishadi. 
O‘zbek tilida yigitlar va qizlar, urush va tinchlik nemis tilida die Mutter und die 
Tochter. 

---

53 
Ergashish (tobolanish) komponentlarning biri ikinchisiga tobe bo‘lib, uni 
aniqlaydi va to‘ldiradi. O‘zbek tilida tiniq suv, qo‘shiq aytmoq, baqirib gapirmoq, 
nemis tilida frisches Wetter, ein hied singen. 
Nopredikativ bog‘lanishning tenglashish tipi so‘z birikmasi hosil qilmaydi, u 
gap bo‘alklarini uyushtirib keladi. Fgashish esa so‘z birikmasi hosil qiladi va uch xil: 
1) moslashuv 
2) boshqaruv 
3) bitishuv 
Moslashuvda hokim so‘z qaysi grammatik formada bo‘lsa tobe so‘z ham shu 
formada bo‘ladi: красиваядевушка. 
Boshqaruvdatobebo‘lakhokimbo‘laktalabqilganformanioladi. 
O‘zbek tilida kishi mehnatda chiniqadi. 
Nemis tilida einen Artikel lesen. 
Bitishuv. Bunda hokim va tobe bo‘laklar o‘zaro so‘z tartibi hamda ohang 
yordamida munosabatga kirishadi: 
Kichkina bola yiqilib tushdi. 
Sintatik munosabatlarni ifoda qiluvchi vositalarning asosiylari: affikslar,(uning 
kitobi, sayohatga chiqmoq)yordamchi so‘zlar(Zulfi bilan ishladim), so‘z tartibi. 
Kitob ma‘naviy boyligimiz. 
Yaxshi rahbar-chin padar. 
Til 
Suz birikmasi 
Tan 
Sinatik munosabatni 
ifodalobchivosita 
o‘zbek 
katta kitob 
Kitob katta 
So‘z tartibi 
nemis 
ein groβes Buch ein Buch ist 
groβ 
So‘z tartibi va bog‘lovchi fe‘l 
rus 
большая книга 
книга большая So‘z tartibi 
ingiliz 
a big book 
The book is big So‘z tartibi va bog‘lovchi fe‘l 
Intonatsiyani tashkil etgan komponentlar: 
Logik urg‘u, pauza, ritm, melodika turli tillarda turli darajada sintaktik vosita 
sifatida ishlatiladi. 
Demak tillarga so‘zlar turli sintaktik vositalar yordamida munosabatga kirishadi. 
U yoki bu tilda sintaktik vositalardan qaysi turining ishlatilishi tilning grammatik 
qurilishiga bog‘liq. 

---

54