Qarshi davlat universiteti lingvistika kafedrasi tilshunoslik fanidan

Tayanch so‟z va iboralar 
Fonetika, fonema, segment, supersigment, artikulyatsiya, fonologiya, akustik 
fonetika, ritm, intensivlik, pozitsion o‘zgarishlar, kombinator o‘zgarishlar, dieriza, 
epenteza, proteza, gaplologiya, metatiza, distributsiya, diskreptiv tilshunoslik. 
Fonetika grekcha phone-―tovush‖ so‘zidan olingan bo‘lib, u inson nutqini ifoda 
qilish uchun zarur bo‘lgan tovushlar va tovush vositalari haqidagi sohadir. 
Fonetika asosan to‘rt tomanlama o‘rganiladi: 
c) artikulatsion fonetika – nutq organlarining nutq tovushlarini talaffuz 
qilishdagi harakatini o‘rganadi. 

---

78 
d) akustik fonetikada esa tovushlar va tovush vositalari qandaydir fizik 
tebranishlar natijasi ekanligi o‘rganiladi. 
v) eshitib his qilish; bunda nutq tovushlari, bug‘un, urg‘u va intonatsiyaning 
eshituvchi tomonidan anglab his qilish o‘rganiladi. 
t) fonologiya (sotsial, funksional)da nutq tovushlari va tovushlar vositalarining 
tildagi so‘zlar, so‘z formalari, frazalar va gaplarni bir-birlaridan farqlash 
ularning ma‘nosini kengroq ochish uchun xizmat qilishi o‘rganiladi. 
Fonetika – o‘rganish sohasi va vazifasiga ko‘ra 2 ga bo‘linadi: umumiy va 
xususiy. 
Umumiy fonetika barcha tillarga xos bo‘lgan talaffuz xususiyatlarini o‘rganadi. 
Xususiy fonetika biror konkret tilga xos bo‘lgan talaffuz xususiyatlarini 
o‘rganadi. 
Qo‘yilgan maqsadga ko‘ra ham fonetika 2 ga: nazariy va amaliy (normativ) 
fonetika
Nazariy fonetika biror tilning talaffuz alomatlarini nazariy jihatdan tasnif etadi. 
Amaliy fonetika bir tilning talaffuziga o‘rgatish maqsadida tuziladi. 
Nutq tovushlari, bug‘in, urug‘, va intonatsiyadagi artikulatsion – akustik 
xususiyatlarini alohida apparatlar yordamida o‘rganadigan fonetika ekspremental 
fonetika deb yuritilgan. 
Nutq tovushlarining hosil bo‘lishi va ularning xususiyatlarini o‘rganuvchi 
fonetika sigmental fonetika (sigment-nutq bo‘lish) deyiladi. 
Nutq tovushlaridan katta birliklar, ya‘ni bo‘g‘un, so‘z va frazalarni o‘rganuvchi 
fonetika supersigmental fonetika deyiladi.