Qarshi davlat universiteti pedagogika fakulteti amaliy psixologiya yo

Bosh ko‘plik, tanlama va reprezentativlik tushunchalari.

Statistikaning yana bir vazifalaridan biri bu o‘sish vaqtida olingan natijalarni tahlil qilish hisoblanadi, ular asosida esa xulosa chiqariladi.

Statistikada populyatsiya insonlarning ma’lum nuruhini anglatmasligi mumkin, bu termin jonzotlarga yoki predmetlarga nisbatan ishlatilishi mumkin, bular atom ham, talaba ham bo‘lishi mumkin.

Tanlama- bu ilmiy tadqiot usullari yordamida kichik element miqdorlarini tanlab olinishidir, ular reprezentaiv bo‘lishi kerak.

Rus adabiyotlarida quyidagi atamalan kengroq tarqalgan «asosiy tanlama» va «ajratib olingan tanlama».

Har qanday reallikni aks ettiradigan sonlar qatori tanlama deyiladi. Tanlamaning ikki xil turi mavjud: 1) asosiy –o‘rganishni talab qiladigan; 2) ajratib olingan- real o‘rganiladigan.

Asosiy tanlama bu o‘rganilayotgan elementlarning murakkab to‘plami hisoblanadi. U populyatsiyaning hamma elementlarini o‘z ichiga oladi. Bunga insonlarni, predmetlarni umumiy ko‘rsatkichlarini ham kiritish mumkin. asosiy tanlamaning ko‘rinishi sifatida hamma VUZlarning talabalarini kiritish mumkin, test vaqtida olingan hamma test ballarini kiritish mumkin.

Demak asosiy tanlama bu hamma tadqiqotchilarni qiziqtiradigan tanlanma hisoblanadi. Tadqiqot vaqtida biz ilmiy xulosa chiqarishimizga qaramay hamma o‘sish munosabatlarini qamrab ola olmaymiz, bu biz uchun juda katta hisoblanadi. Bu muammoning yechishni ikki xil usuli mavjud.

1. Tasodifiy tanlovni tadqiq qilish. Asosiy tanlovdan ko‘pitanlovni tanlash, bunda hamma ko‘rsatkichlarning tanlanish imkoniyati mavjud. Bu tanlangan ko‘plik hisoblanadi yoki odiy tanlov hisoblanadi.

Bu tasodifiy tanlovni o‘z kuzatishlarida ishlatish kerak va o‘sish haqida xulosa chiqarish zarurdir. Masalan: saylov natijalarining tahlili, teleko‘rsatuvlar reytingi.

Bunda shuni inobatga olish kerakki, qanchalik tasodifiy tanlov bo‘lsa, bular reprezentativ hisoblanadi.

Reprezentativlik- bunda populyatsiya yaxshi ko‘rsatilgan bo‘lishi talab qilinadi, tadqiqotchi bu holatlarda miqdoriy va sifat munosabtlari orqali xulosa chiqarishi kerakdir.

Tanlovda repoyezentativlik bevosita xajmga aloqador hisoblanadi. Reprezentativlik tadqiqot predmeti va vazifasi orqali aniqlanadi. Reprezentativlik tadqiqotning manti\i bilan aniqlanadi. Masalan, boshlan\ich sinfda o‘qiyotgan bolalrning normativlarini tahlil qilish uchun 10 mingdan ko‘proq bolalarni normativlarini tahlil qilish zarurati tu\iladi. Reprezentativlik shuning uchun ham muhim haolatlardan biri hisoblanadi.

Agar bu tanlama populyatsiya uchun reprezentativ hisoblanmasa, u holda tashqi validlik ham shubha ostiga olinadi. Tadqiqot natijalarida qandaydir tashqi omillar aqamiyatga eag bo‘ladi.

2. Tadqiot guruhining tasodifiy tanlovi. O‘zgaruvchanlikni qaysidir obyektga ta’sirini o‘ziga o‘zshash tadqiqot guruhlarini o‘rganishda ularning ta’sirini ko‘rsatadi. Tasodifiy tanlov guruhlar orasidagi ehtimollarni kamaytiradi, ular ko‘rsatkichlarni tan olmaydi. Agar taqsimlanish tasodifiy bo‘lmasa, u holda eksperimental natijalarda ichki validlik shubha ostiga olinishi mumkin. Agar tadqiqotchi ongli ravishda u yoki bu gruppani tanlasa, u holda u ichki mantiqni buzgan hisoblanadi. Bu esa natijalarning tahlilida o‘z aksini topmay qolmaydi.