Qarshi davlat universitetining ilmiy kengashining 202 yil “ ” “ ”dagi № -sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan “Umumiy psixodiagnostika” fan dasturi

Interpretasiya va qayta ishlash bosqichi
Psixodiagnostik sohaning qator mutaxassislari, tadqiqotdan olingan natijalarni miqdoriy baholanishini foydali ekanligi xususida fikr bildiradilar. Ammo tadqiqot ma’lumotlarini umumlashtirishning qanday yo’llari ishonchliroq ekanligini bashorat qilish borasida qarama-qarshi fikrlar ham mavjud. Shu bois, klinik-subyektiv tajriba va intuisiyaga yoki statistik-obyektiv va kriteriylarga yo’naltirilgan umumlashtirish afzalmi, degan mushohadalar hamon davom etmoqda.
Klinik yondoshuv sifatli tahlillarga asoslangan holda amalga oshiriladi. Uning muhim xususiyatlari “subyektiv hukm” va professional tajribaga asoslanganligidadir. Natijada,“sof holda”gi klinik yondoshuv haqiqiy fikrlashdan uzoq bo’lmaydi.
Statistik yondoshuv obyektiv ko’rsatkichlarning miqdoriy qayta ishlanishini inobatga olishni e’tirof etadi. Subyektiv hukm ahamiyatliligi minimum darajaga olib kelinadi. Interpretasiya empirik jihatdan aniqlangan statistik mos kelishlik asosida amalga oshiriladi. Klinik va statistik interpretasiya samaradorligi masalasi psixologlar tomonidan ko’p marotaba muhokama qilinganligiga qaramay hozirgacha munozaralar predmeti bo’lib kelmoqda.
Ushbu munozaralarning asoschisi P.Mil (1954) hisoblanadi. Bu sohada u ancha tajribaga ega bo’lganligi bois, statistik interpretasiya klinikka nisbatan samaraliroq ekanligi to’g’risida xulosa qiladi. Chunki, psixolog inobatga oladigan diagnostik ma’lumotlar hajmining kengayib borishi avval o’sishga, so’ngra esa interpretasiya aniqligini kamayishiga xizmat qiladi. Lekin bu klinik yondoshishlar psixodiagnostikada ahamiyatli o’rin egallamaydi, degani emas. Shaxsni har tomonlama bog’lanish va munosabatlar doirasida ta’riflash vazifasi yuklanganda statistik yondoshish klinikni o’rnini bosa olmaydi. Klinik yondoshuvga muqobilini topish juda murakkab jarayondir.
Diagnostik tadqiqotlarni to’laligicha amalga oshirish uchun, uning yakunida asoslangan psixologik xulosalarni qilish zarur. Aksariyat diagnostik vaziyatlar klinik va statistik yondoshuvlarning qarama-qarshi taqqoslanishini emas, balki garmonik jihatdan mosligini ta’minlanishini taqozo etadi.
Proektiv metod oraliqdagi o’z darajasiga ko’ra psixologik o’lcham va faoliyat mahsuldorligining analizi metodi bo’lib hisoblanadi. Proektiv metodning istalgan muolajasini qo’llash, istalgan psixologik testni qo’llashga o’xshashdir, sinaluvchidan alohida vazifalarni bajarish so’raladi, rasmni chizish, rasm asosida hikoya tuzish, gapni to’ldirish. Eksperimentator uning harakatlarini boshqaradi, suhbatni olib boradi, vazifalarni alohida ketma-ketlikda ko’rsatadi, ammo an`anaviy test o’tkazishda muolaja tahlili va ishlanayotgan faoliyat mahsulotlari tahliliga ko’proq urg`u beradi.
L.Frenka klassifikatsiyasiga binoan proektiv metodikalar unchalik ko’p emas; «Uyning rasmi» testi, «Odam qomati», Gudinaf va Maxover testi, «Daraxt rasmi» testi. Ammo u yoki bu chegarada faoliyat mahsuli tahlili kuzatiladi va tahlil jarayonida, boshqa test natijalarida ham kuzatib boriladi.
Ular qatoriga TAT, Rozentsvey testi, Rorshaxning «Siyoh dog`lari» testi, yozuv analizi kiradi.
Barcha proektiv testlarga quyidagilar xos:
- Materialning yoki vazifaning nisbatan noaniqligi.
- «Ochiqlik» - barcha javoblar – sinaluvchi barcha reaktsiyalari qabul qilinadi.
- Mulozamatlilik muhiti va eksperimentator tomonidan chetdan baholashning ishtirok etmasligi.
-Psixik funktsiyaning o’lchanishi emas, ijtimoiy muhitga munosabatni, shaxsning xususiyati o’lchanishidir.