O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT IRRIGATSIYA VA QISHLOQ XO‘JALIGINI MEXANIZATSIYALASH MUHANDISLARI INSTITUTI
QARSHI FILIALI
GEOLOGIYA VA GIDROGEOLOGIYA
FANINING ISHCHI O‘QUV DASTURI
Qarshi – 2020 y.
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT IRRIGATSIYA VA QISHLOQ XO‘JALIGINI MEXANIZATSIYALASH MUHANDISLARI INSTITUTI
QARSHI FILIALI
|
«TASDIQLAYMAN»
O‘quv va tarbiyaviy ishlar bo‘yicha direktor o‘rinbosari
______________ D.A.Quvvatov “____” ________ 2020 yil
|
MATERIALLAR QARSHILIGI
FANINING ISHCHI O‘QUV DASTURI
Bilim sohasi:
|
400 000
|
–
|
Qishloq va suv xo‘jaligi.
|
Ta’lim sohasi:
|
430 000
|
–
|
Qishloq xo‘jalik texnikasi.
|
Ta’lim yo‘nalishi:
|
5430100
|
–
|
Qishloq xo‘jaligini mexanizatsiya-lashtirish.
|
Umumiy o‘quv soati
|
–
|
142 soat,
|
Shu jumladan:
|
–
|
|
Ma’ruza
|
–
|
32 soat (IV semestr – 32 soat):
|
Amaliy mashg‘ulotlar
|
–
|
22 soat (IV semestr – 22 soat):
|
Laboratoriya mashg‘ulotlar
|
–
|
10 soat (IV semestr – 10 soat):
|
Mustaqil ta’lim soati
|
–
|
78 soat (IV semestr – 78 soat):
|
Qarshi – 2020 y.
Fanning ishchi o‘quv dasturi O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi 20_ yil “____” _________dagi “____” - sonli buyrug‘i bilan (buyruqning ____ - ilovasi) tasdiqlangan. “Materiallar qarshiligi” fani dasturi asosida tayyorlangshan.
Tuzuvchi:
|
M.N. Chuliyev- TIQXMMI Qarshi filiali “Umumtexnik fanlar” kafedrasi o’qituvchisi;
|
|
Q.Ch.Ulashov- TIQXMMI Qarshi filiali “Umumtexnik fanlar” kafedrasi stajyor o’qituvchisi
|
|
|
Taqrizchilar:
|
Berdiyev Sh. – QarMII “ Gidrotexnika inshootlari va nasos stantsiyalaridan foydalanish.” kafedrasi dotsenti, t.f.n;
|
|
Ravshanov U. – “Nishonmaxsussuvpudrat” MChJ
|
Fanning ishchi o’quv dasturi TIQXMMI Qarshi filiali “Umumtexnik fanlar” kafedrasining 20___ yil _______ dagi(Bayon №_), “Qishloq xo’jaligini mexanizatsiyalash” fakulteti Uslubiy Komissiyasining 20__ yil _______ dagi (Bayon №__) va filial Uslubiy Kengashining 20__ yil ____ dagi (Bayon №__) yig’ilishida ko’rib chiqib, ma’qullangan va o’quv jarayonida foydalanishga tavsiya qilingan.
TIQXMMI Qarshi filiali “Qishloq xo‘jaligini
mexanizatsiyalash” fakulteti dekani:
2020 yil. “____” ______________ ________________ U.I.Qodirov
TIQXMMI “Umumtexnik fanlar”
kafedrasi mudiri:
2020 yil “___” _______________ ________________ B. Muqimov
I. O‘QUV FANI O‘QITILISHI BO‘YICHA USLUBIY KO‘RSATMALAR
Fanning maqsadi - fanini o‘qitishdan asosiy maqsad, talabalarga turli injenerlik inshootlarida, mashina konstruksiyalarida tashqi ta’sir natijasidan hosil bo‘ladigan ichki zo‘riqish kuchlari va deformatsiyalarini aniqlash, hamda shu kuchlar ta’sirida inshoot elementlarini mustahkamligini hisoblash (baholash) usullarini o‘rgatishdan iborat.
Fanning vazifalari - fanda inshootlarning tuzilishini o‘rganish, uning elementlarini o‘zaro biriktirish qonuniyatlarini tekshirish, inshoot va mashina qismlarining eng qulay shakllarini yaratish muammolari o‘rgatiladi.
Fan bo‘yicha talabalarning bilim, kunikma va malakalariga quydagi talablar qo‘yiladi. Talaba:
ichki kuchlar va kuchlanishlar, tekis shaklning geometrik xarakteristikalari, cho‘zilish (siqilish), siljish, buralish va egilishda hosil bo‘ladigan deformatsiyalar va kuchlanishlar, oddiy deformatsiya turlarida ishlatiladigan mustahkamlik shartlari, murakkab qarshilikda hosil bo‘ladigan deformatsiya va kuchlanishlar, turli mustahkamlik nazariyalar, bo‘ylama egilishda hosil bo‘ladigan kritik kuch va kuchlanishlar, turli qurilish va gidrotexnika inshootlari uchun hisob sxemalari, inshoot elementlari uchun mustahkamlik, bikrlik, ustuvorlik masalalarini yechish usullari, qo‘zg‘almas va harakatlanuvchi yuklar ta’sirida inshoot elementlarida xosil buladigan kuchish va kuchlanishlar, inshoot elementlarining mustaxkamlikni baxolash haqida tasavvurga ega bo‘lishi;
oddiy va murakkab deformatsiyalanish holatlarida konstruksiya elementlarida hosil bo‘ladigan kuchlanishlarni topishni, oddiy va murakkab deformatsiyalanish holatlarida konstruksiya elementlarida hosil bo‘ladigan kuchish va deformatsiyalarni topishni, ustivorlikda konstruksiya elementlarida hosil bo‘ladigan kritik kuchni va kuchlanishni baholashni, mustahkamlik nazariyalaridan foydalanib (har xil deformatsiya turlarida) konstruksiya elementlarining mustahkamligini baholashni, har xil deformatsiya turlarida konstruksiya elementlarining o‘lchamlarini aniqlashni, inshoot hisoblash sxemalarning geometrik tuzilishini tahlil qilishni, qo‘zg‘almas va harakatlanuvchi yuklar ta’siridagi ko‘p oraliqli sharnirli balkalarni hisoblash usullarini, fermalardan tashkil topgan inshootlarini hisoblash usullarini, uch sharnirli arkalarni hisoblash usullarini, inshoot elementlaridagi ko‘chishlarni, statik aniqmas fermali gidrotexnika inshootlarini qo‘zalmas yuklar ta’siriga hisoblash usullarini bilishi va ulardan foydalana olishi;
har xil deformatsiya turlarida konstruksiya elementlarining mustahkamligini aniqlash, har xil deformatsiya turlarida konstruksiya elementlarini bikrligini aniqlash, konstruksiya elementlarining ustivorligini baholash, geometrik o‘zgaruvchan va o‘zgarmas sistemalarni tahlil qila olish, balkasimon, fermali, arkasimon inshootlar mustahkamligini baholay olish, inshootlar mustaxkamligini oshirish bo‘yicha chora tadbirlar ishlab chiqish ko‘nikmalariga ega bo‘lishi kerak.
П. MA’RUZA MASHG‘ULOTLARI
№
|
Ma’ruza mavzulari
|
Dars soatlari hajmi
|
IV-semestr
|
1
|
“Materiallar qarshiligi” fanining paydo bo‘lishi va rivojlanishi.
|
2
|
2
|
Materiallar qarshiligi fanining umumiy tushunchalari: gipotezalar, sirtqi va xajmiy kuchlar, kuchlanishlar to‘g‘risida tushunchalar.
|
2
|
3
|
Tekis shakllarni geometrik xarakteristikalari. Asosiy tushunchalar. Tekis shakllarning o‘qlarga nisbatan statik va inersiya momentlari. Murakkab shakllarning inersiya momentlari.
|
2
|
4
|
Oddiy shakllarning (to‘g‘ri to‘rtburchak, uchburchak, doira, xalqa) inersiya momentlari. Tekisshakllarning parallel va buralgan uklarga nisbatan inersiya momentlari.
|
2
|
5
|
Markaziy cho‘zilish va siqilish to‘g‘risida tushuncha.
|
2
|
6
|
Cho‘zilish va siqilishda mustaxkamlik sharti.
|
2
|
7
|
Nuqtaning kuchlanish xolati to‘g‘risida tushuncha va uning turlari. Chiziqli, tekis va xajmiy kuchlanish xolatlari. Umumlashtirilgan Guk qonuni.
|
2
|
8
|
Sof siljish xaqida tushincha.
|
2
|
9
|
Buralish xaqida tushuncha.
|
|
10
|
Balkalarning egilishi xaqidagi umumiy muloxazalar.
|
2
|
11
|
Sof egilish.
|
2
|
12
|
Egilishda mustaxkamlikni baxolash. Egilishda kuchishlarni aniklash.
|
2
|
13
|
Umumiy xolda yuklangan sterjenlar. Murakkab deformatsiyaning ko‘rinishlari. Balkaning qiyshiq egilishi. Egilish bilan cho‘zilishning birgalikdagi ta’siri
|
2
|
14
|
Markaziy qo‘yilmagan bo‘ylama kuchning ta’siri. Buralish bilan egilishning birgalikdagi ta’siri.
|
2
|
15
|
Ustivorlik (buylama) egilish. Eyler formulasidan foydalanish chegaralari. Yassinskiy formulalari. Sterjenning egiluvchanligi.
|
2
|
16
|
Chekli elementlar usulining asosiy tushunchalari. Chekli elementlar usuli bilan sterjenning cho‘zilish (siqilish) aniklash. Xususiy og‘irlik hisobga olinganda o‘zgaruvchi ko‘ndalang kesimga ega bo‘lgan sterjenni deformatsiyasini va kuchlanishini hisoblash
|
2
|
JAMI: 32 soat
|
Ma’ruza mashg‘ulotlari multimedia vositalari bilan jixozlangan auditoriyalarda yoki masofaviy ta’lim platformasida onlayn tarzda akadem guruxlarga o‘tiladi.
Ш. AMALIY MASHG‘ULOT
№
|
Amaliy mashg‘ulotlar mavzulari
|
Dars soatlari hajmi
|
IV-semestr
|
1
|
Tayanch turlari: sharnirli qo‘zg‘aluvchan, sharnirli qo‘zg‘almas va bikr qistirilgan tayanchlar. Tashqi kuchlar – ularning turlari va o‘lchov birliklariga misollar. Brusning oddiy yuklangan holatlari uchun tayanch reaksiyalarini aniqlash: sharnirli qo‘zg‘aluvchan, sharnirli qo‘zg‘almas va bikr qistirilgan tayanchlar uchun.
|
2
|
2
|
Standart profilli tekis shakllarning geometrik xarakteristikalarini jadvallardan aniqlashga misollar. Oddiy va murakkab shakllarning o‘qlarga nisbatan statik va inersiya momentlarini xisoblash. Murakkab shakllarning og‘irlik markazi koordinatalarini aniqlash.
|
2
|
3
|
Markaziy o‘qlar va ularning asosiy xususiyatlari. Murakkab tekis shakllar uchun bosh o‘qlarning xolati va bosh inersiya momentlarni aniqlash.
|
2
|
4
|
Sterjen kesimlaridagi bo‘ylama kuchlarni aniqlash va ularning epyurasini qurish. Sterjen kesimlaridagi kuchlanishlarni aniqlash. Sterjenning mustaxkamlik sharti. Kesim tanlash, ruxsat etilgan yukni aniqlash. Markaziy kuchlar sistemasi ta’sir qilgan xolat uchun bo‘ylama kuch "N" epyurasini qurish.
|
2
|
5
|
Siljish deformatsiyasida kuchlanishlarni aniqlash. Ruxsat etilgan urinma kuchlanishni aniqlash. Siljishga ishlaydigan elementning mustaxkamligini baholash.
|
2
|
6
|
Buralish deformatsiyasida burovchi momentni aniqlash va epyurasini qurish. Doiraviy va xalqasimon kesimli valning buralishi. Buralishda kuchlanish va deformatsiyani aniqlash. Valning mustaxkamlik sharti. Valning buralishdagi bikrligini aniqlash. Nisbiy buralish burchagini aniqlash. Valning diametrini aniqlash.
|
2
|
7
|
Egilish masalasida ichki kuchlar - eguvchi moment "M", ko‘ndalang kuch "Q" va bo‘ylama kuch "N" aniqlash va epyuralarini qurishga misollar.
|
2
|
8
|
Konsol, ikkita tayanchda yotgan va siniq balkaga har hil tashqi kuchlar ta’sir qilganda balka ko‘ndalang kesimlarida xosil bo‘ladigan M, Q, N epyuralarini qurish. Sof egilish masalasida balka ko‘ndalang kesimlaridagi normal kuchlanishni xisoblash.
|
2
|
9
|
Egilish bilan cho‘zilishning birgalikdagi ta’siriga misollar yechish.
|
2
|
10
|
Buralish bilan egilishning birgalikdagi ta’siriga misol yechish.
|
2
|
11
|
Markaziy siqilgan sterjenlar uchun kritik kuch qiymatini aniqlash.
Qo‘shma (metal) profil kesimli ustunlarni ustivorlikka xisoblash.
|
2
|
Jami: 22 soat
|
Amaliy mashg‘ulotlar multimedia qurilmalari bilan jihozlangan auditoriyada yoki masofaviy ta’lim platformasida onlayn tarzda har bir akadem guruhga alohida o‘tiladi. Mashg’ulotlar faol va interfaol usullar yordamida o’tiladi. “Keys stadi” texnologiyasi ishlatiladi, keyslar mazmuni o’qituvchi tomonidan belgilanadi. Ko’rgazmali materiallar va axborotlar multimedia vositalari yordamida o’tiladi.
IV. LABORATORIYA MASHG‘ULOTLARI
№
|
Laboratoriya ishining mavzusi (barcha)
|
soat
|
1
|
Po‘lat namunani cho‘zilishga sinash. Har xil materiallarni siqilishga sinash.
|
4
|
2
|
Silindrik namunani buralishga sinash
|
2
|
3
|
Po‘lat balkaning ko‘ndalang egilishi
|
2
|
4
|
Bo‘ylama egilishga sinash
|
2
|
Jami: 10 soat
|
Laboratoriya mashg’ulotlari multimеdiavositalari hamda laboratoriya qurilmalari bilan jihozlangan xonalarda yoki masofaviy ta’lim platformasida onlayn tarzda virtual stendlardan foydalangan holdahar bir akadеm guruhga alohida o’tiladi.
V. HISOB-GRAFIK ISHLARI
№
|
Hisob-grafika ishlarining maqsadi, mavzusi, mazmuni va hajmi
|
Dars soatlar hajmi
|
IV-semestr
|
1
|
Tekis shakllarning geometrik xarakteristikalari. Bir nechta oddiy shakllardan tashkil topgan murakkab shaklni og‘irlik markazini koordinasini aniqlash. Bosh inersiya o‘qlari va bosh inersiya momentlarini aniqlash
|
1
|
2
|
Cho‘zilish va siqilish. Cho‘zilish va siqilishga ishlovchi, murakkab tarkibli sterjenda hosil bo‘ladigan deformatsiya, bo‘ylama kuch, kuchlanishni epyurasini qurish. Mustahkamligini baholash, kundalang kesim o‘lchamini aniqlash.
|
1
|
3
|
Buralish
|
1
|
4
|
To‘g‘ri sterjenlarning egilishi. Turli xil kuchlar ta’sirida egilishga ishlaydigan balkalar uchun ichki kuchlarni (M, Q, N) epyurasini qurish. Mustahkamligini baholash, ko‘ndalang kesim o‘lchamlarini aniqlash.
|
8
|
5
|
Murakkab qarshilik.
|
2
|
6
|
Siqilgan sterjenlarning ustivorligi
|
1
|
Hisob - grafik ishlarini talaba mustaqil avishda kunning ikkinchi yarmida bajaradi. Olingan natijalarni yozma shaklda himoya qiladi. Masofaviy ta’lim tizimida esa olingan natijalarni electron shaklda topshiradi.
VI. MUSTAQIL TA’LIM
№
|
Mustaqil talim mavzulari
|
Dars soatlari hajmi
|
IV-semestr
|
1
|
Murakkab shakllarning geometrik xarakteristikalarini xisoblash.
|
8
|
2
|
Chuzilish va siqilishga ishlovchi konstruksiya elementlarini mustahkamligini baholash.
|
10
|
3
|
Nuqtaning kuchlanish xolati to‘g‘risida tushuncha va uning turlari. Chiziqli, tekis va xajmiy kuchlanish xolatlari. Umumlashtirilgan Guk qonuni.
|
7
|
4
|
Siljishga ishlovchi konstruksiya elementlarining amaliy hisobi
|
8
|
5
|
Buralishga ishlovchi konstruksiya elementlarining mustahkam-ligini baholash.
|
8
|
6
|
Sof egilishga ishlovchi konstruksiya elementlarining mustahkamligini baholash.
|
8
|
7
|
Egilishga ishlovchi konstruksiya elementlarining mustahkamli-gini baholashda urinma kuchlanishni hisobga olish hamda bosh kuchlanishlar orqali mustahkamligini baholash.
|
8
|
8
|
Murakkab qarshilik holatida kuchlanish va deformatsiyalar baholash
|
10
|
9
|
Bo‘ylama egilishda sterjen ko‘ndalang kesim o‘lchamlarini aniqlash.
|
8
|
Jami: 75 soat
|
Mustaqil ta’lim quyidagi shakllarda tashkil etiladi:
Talabalarning mustaqil ta’limini tashkil etish tizimli tarzda, ya’ni uzluksiz va uzviy ravishda amalga oshiriladi. Talaba olgan nazariy bilimini mustahkamlash, shu bilan birga navbatdagi yangi mavzuni puxta o‘zlashtirishi uchun mustaqil ravishda tayyorgarlik ko‘rishi kerak.
VП. FAN BO‘YICHA TALABA BILIMINI BAHOLASH VA NAZORAT QILISH ME’ZONLARI
Baholash usullari
|
Ekspress testlar, yozma ishlar, og‘zaki so‘rov, prezentatsiyalar.
|
Baholash mezonlari
|
5 (a’lo) baho
- talaba mustaqil xulosa va qaror qabul qiladi;
- ijodiy fikrlay oladi;
- mustaqil mushohada yuritadi;
- olgan bilimini amalda qo‘llay oladi;
- fanning (mavzuning) mohiyatini tushunadi, biladi, ifodalay oladi, aytib beradi;
- fan (mavzu) bo‘yicha tasavvurga ega.
4 (yaxshi) baho
- talaba mustaqil mushohada yuritadi;
- olgan bilimini amalda qo‘llay oladi;
- fanning (mavzuning) mohiyatni tuщunadi, biladi, ifodalay oladi, aytib beradi;
- fan (mavzu) bo‘yicha tasavvurga ega.
3 (koniqarli) baho
- talaba olgan bilimini amalda qo‘llay oladi;
- fanning (mavzuning) mohiyatni tushunadi, biladi, ifodalay oladi, aytib beradi;
- fan (mavzu) bo‘yicha tasavvurga ega.
2 (qoniqarsiz) baho
- talaba fan dasturini o‘zlashtirmagan;
- fanning (mavzuning) mohiyatini tushunmaydi;
- fan (mavzu) bo‘yicha tasavvurga ega emas.
|
|
Nazorat turlari
|
Maks. baho
|
O‘tkazish vaqti
|
|
Oraliq nazorat
|
5
|
|
|
Talabaning amaliy va mustaqil ta’-lim topshiriqlarini bajarishi, shu-ningdek uning ushbu mashg‘ulotlarda-gi faolligi fan o‘qituvchisi tomoni-dan baholab boriladi. Talabani ora-liq nazorat turi bo‘yicha baholashda uning o‘quv mashg‘ulotlari davomida olgan baholari inobatga olinadi.
|
|
|
|
Birinchi oraliq nazorat yozma ish yoki test (ma’ruza o‘qituvchisi tomonidan baholanadi)
|
5
|
O‘quv jarayoni grafigiga
asosan
|
|
Ikkinchi oraliq nazorat yozma ish yoki test (ma’ruza o‘qituvchisi tomonidan baholanadi)
|
5
|
O‘quv jarayoni grafigiga
asosan
|
|
Yakuniy nazorat
|
5
|
O‘quv jarayoni grafigiga
asosan
|
|
Yozma ish yoki test
|
5
|
|
Jami
|
5
|
|
VШ. ASOSIY VA QO‘SHIMCHA O‘QUV ADABIYOTLAR HAMDA AXBOROT MANBAALARI
Asosiy adabiyotlar
1.Roland Jančo & Branislav Hučko, Introduction to Mechanics of Materials, Part I, First Edition, 2013, pp.160.
2.Mirsaidov M.M., Matkarimov P.J., Godovannikov A.M. “Materiallar qarshiligi”, Darslik. T.: ”Fan va texnologiya”, 2010.- 410 b.
3.Usmanqulov A.Q., Ismayilov K., Adilov O.K., Yaxshiboev Sh.R. Materiallar qarshiligi (o‘quv qo‘llanma I-qism) /– Samarqand. - 2018. – 344 bet.
4.Usmanqulov A.Q., Ismayilov K., Adilov O.K., Yaxshiboev Sh.R. Materiallar qarshiligi (o‘quv qo‘llanma II-qism) /– Samarqand. - 2019. – 320 bet.
5.Hasanov S., Nabiev A. «Materiallar qarshiligidan masalalar yechish». O’quv qullanma. T.: «O’zbekiston», 2006. – 206 b.
6.Дарков А.В., Шапиро Г.А. “Сопротивление материалов”. Учебник. М.: «Высшая школа», 1989.- 624 с.
Qo‘shimcha adabiyotlar
7.Mirziyoev Sh.M. Erkin va faravon demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, O‘zbekiston, 2016.-56b.
8.Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib - intizom va shaxsiy javobgarlik –har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. Toshkent, O‘zbekiston, 2017.-104b.
9.Mirziyoev Sh.M. Qonun ustivorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq faravonligini garovi. Toshkent, O‘zbekiston, 2017.-48b.
10.Mirziyoev Sh.M. O‘zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. T., O‘zbekiston, 2017.- «Gazeta.uz»
11.Ismayilov K., Toshev S.K., Amanov S.S., Xoliqov D.S. Materiallar qarshiligi (o‘quv qo‘llanma)/ -Toshkent, “Mashhur-press”, 2019.-320 bet.
12.Ismayilov K., Toshev S.K., Eshniyazov O.I., Amanov S.S. Materiallar qarshiligi (o‘quv qo‘llanma)/ -Toshkent, “Mashhur-press”, 2017.-272 bet.
13.Mansurov K.M. «Materiallar qarshiligi» . Darslik. T.:"O‘qituvchi", 1983. - 504 b.
14.Belyaev N.M. va boshqalar. "Materiallar qarshiligidan masalalar to‘plami". (V.K.Kachurin taxriri ostida). O‘quv qullanma. T.: "O‘zbekiston", 1993. – 336 b.
15.O‘rozboev M.T. «Materiallar qarshiligi» kursi". Darslik. T.: «O‘qituvchi», 1979. –510 b.
16.Беляев Н.М. «Сборник задач по сопротивлению материалов». Учебное пособие. М.: «Наука», 1976. – 350 с.
17.Obodinskiy B.A., Xanin S.V. «Materiallar qarshiligidan misol va masalalar». O‘quv qullanma. T.: «O‘qituvchi», 1980. – 354 b.
Internet saytlari
18. https://dist.edu.uz/tiqxmmiqf/login/index.php
19. http//www..tothelp.ru/theor/sopromat/;
20. iic@mail.pnzgu.ru;
21.www.miit.ru/institut/ipss/faculties/trm/main.htm;
22. ttp://www.techno.edu.ru/db/msq/1233.html;
23. http//:www.svkspb.nm.ru.
24. http://www.techno.edu.ru/db/msq/1233.html;
25. http://www.krugosvet.ru/articles/14/10011435/1001435a1.htm;
Do'stlaringiz bilan baham: |
