Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti begimov Obidjon Norboboyevich Issiqlik ta’minoti tizimida aktiv va passiv quyosh qurilmalarining samaradorligini asoslash

 
3.10- rasm. Issiq suv ta’minoti quyosh qurilmalarni hisoblash uchun 
diagramma: 1 – f -qoplash koeffitsiyentining q-o‘lchovsiz parametrga 
bog‘lanish grafigi 

---

93 
Bunga asosan o‘lchovsiz q kattalik 3.10- grafikdan topiladi va quyidagi 
formulaga asosan aniqlanadi 
q = Q
< 
F
k
 / Q
is 
= 1,1 . (3.40) 
Bundan kollektor yuzasi quyidagicha aniqlanadi 
F
k
= 1,1 Q
is 
/Q
<
= 1,1 
k
g
is
К
Q
Q
. (3.41) 
Kollektor yuzasi gorizontal tekislikka nisbatan α=φ

40
о
qiyalik bilan janubiy 
yo‘nalishga ega, quyosh radiatsiyasining yillik miqdori
Q
g
= 6516 MJ/(m
2
yil); 
va 
qayta 
hisoblash 
koeffitsiyentining 
o‘rtacha 
oylik 
miqdori
К
k
= 1,23 topiladi. Shunday qilib kollektorning yuzasi: 
G
и1
=60 l/(odam sut); Q
is1
=19,133

10
6
kJ/yil bo‘lganda 
F
k1
= 1,1 
23
,
1
10
6516
10
19133
3
3



= 2,62 м
2
= 2,7 m
2
; (3.42) 
G
и2
=100 l/(odam sut); Q
is2
=31,888

10
6
kJ/yil bo‘lganda 
F
к2 
= 1,1 
23
,
1
10
6516
10
31888
3
3



= 4,38 m
2
= 4,5 m
2
. (3.43) 
Hisoblashlar uchun quyosh kollektorning f. i. k. minimal qiymati η
k
=0,4 
olinadi. Yanvar oy uchun quyosh qurilmasining issiqlik samaradorligini 
aniqlaymiz. Q
g
va К
k
kattaliklar yanvar oyi uchun 3.1 jadvaldan olinadi:
Q
g
=253,6 MJ/(m
2
oy); К
к
=1,7 . 
(3.39) formulaga asosan (3.42) va (3.43) larga mos ravishda quyosh qurilmaning 
oylik issiqlik unumdorligi 
Q
k1
= 253,6

1,7

2,7

0,4 = 465,6 MJ/oy; (3.44) 
Q
k2
= 253,6

1,7

4,5

0,4 = 776 MJ/oy; (3.45) 
Yanvar oyda Q
is1
=1676 MJ/oy; Q
is2
=2793 MJ/oy. Issiq suv ta’minoti 
yuklamasini quyosh energiyasi bilan qoplash darajasi aniqlanadi 
f
1
 = 465,6/1676 = 0,278 ; f
2
= 776/2793 = 0,278 . (3.46) 

---

94 
Keltirilgan usuldan foydalanib boshqa oylar uchun ham quyosh 
qurilmasining issiqlik unumdorligi Q
iu
va qoplash darajasi f hisoblanadi (3.1 
jadval). 
Eng optimal quyosh qurilmalari uchun iyul oyda qoplash darajasi f=1 ga 
teng deb olinadi, shunga asosan o‘lchovsiz kattalik q=3 ga teng bo‘ladi. Bunday 
hol uchun hisoblash natijalari 3.10-rasmda va 3.1 jadvalda keltirilgan. 
G
и1
=60 
l/(odam 
sut) 
uchun: 
kollektorning 
yuzasi 
F
k1
=5m
2
;
yillik qoplash darajasi f = 75,7 %; 
G
и2
=100 l/(odam sut) uchun: kollektorning yuzasi F
k2
= 9 m
2
;
yillik qoplash darajasi f = 81,4 %. 
 
3.11- rasm. Qoplash koeffitsiyenti f ning yillik o‘zgarishi, т=5: 1 - G
и1
=60 
l/(odam sut), F
и1
=2,7 m
2
; G
и2
=100 l/(odam sut), F
и2
=4,5 m
2
; 2 - G
и1
=60 
l/(odam sut), F
и1
=5, m
2
; 3 - G
и2
=100 l/(odam sut), F
и2
=9 m
2
; 
Issiq suv akkumulyatorining hajmi quyidagicha aniqlanadi: 
V
а
 = v
а 
F
k
= 0,05 F
k
; (3.47) 
G
и1
=60 l/(odam sut), m = 5 uchun: V
а
= 0,25 m
3
= 250 l; 
G
и2
=100 l/(odam sut), m = 5 uchun: V
а
= 0,45 m
3
= 450 l. 
(3.42) va (3.43) bo‘lganda, issiq suv ta’minoti uchun yillik yuklamasi: 
Q
is1
 = 19,133

10
6
kJ/yil; Q
is2
 = 31,888

10
6
kJ/yil. 
Yillik yoqilg‘i sarfi: tabiiy gaz 

---

95 
G
c1
= 898 m
3
/yil; G
c2
= 1485 m
3
/yil; 
shartli yoqilg‘i 
G
shc1
= 1185 kg sh. yo./yil; G
shc2
= 1975 kg sh. yo./yil. 
Shunday qilib, issiq suv ta’minoti uchun quyosh energiyasidan 
foydalanish natijasida: yanvar oyda - 28...55%; iyulda - 52...100% issiqlik 
iste’mol yuklamasini qoplash mumkin. . Yil davomida 898... 1485 m
3
/yil tabiiy 
gaz yoki 1185...1975 kg sh. yo./yil ni tejash mumkin. 
3 bob bo‘yicha xulosalar 
1. Quyosh issiqlik ta’minoti tizimida foydalaniladigan aktiv va passiv quyosh 
qurilmalarida kechadigan issiqlik jarayonlarining nazariy asoslari o‘rganib 
chiqildi. 
2. Aktiv quyosh isitish qurilmalar va ularning ishlash tartiblari keltirilgan. 
Qishda past temperaturalarda quyosh kollektoridagi suv muzlamasligi uchun 
choralar ko‘rilgan.
3. Bino-uy uchun quyosh isitish issiqlik yuklamasini hisoblash uslubiyoti 
keltirilgan. Quyosh kollektorli tizimning issiqlik unumdorligi, issiqlik-
texnikaviy tavsiflari, quyosh kollektori va issiqlik akkumulyatorining 
o‘lchamlari aniqlangan. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

96 
ASOSIY NATIJALAR VA XULOSALAR 
1.Quyosh radiatsiya va temperatura rejimlari bo‘yicha qulay iqlimli bo‘lgan, 
Qashqadaryo viloyati sharoitida uy-joy-kommunal xo‘jaligida, individual va 
avtonom uylarning isitish va issiq suv tami’notida quyosh energiyasidan 
foydalanishda eng samarali imkoniyatlar mavjudligi aniqlangan. 
2.Isitish va issiq suv taminoti uchun aktiv quyosh kollektorli qurilmalar va 
ularning ishlash tartiblari keltirilgan. Qishda, past temperaturalarda quyosh 
kollektoridagi suv muzlamasligi uchun choralar ko‘rsatilgan.
3.Bino-uyni isitish va uy-ro‘zg‘ori uchun issiq suv taminotida quyosh issiqlik 
yuklamasini hisoblash uslubiyoti keltirilgan. Quyosh kollektorli tizimning 
issiqlik unumdorligi, issiqlik texnikaviy tavsiflari, quyosh kollektori va issiqlik 
akkumulyatorining o‘lchamlari aniqlangan. 
4.Qashqadaryo viloyati sharoitida bino-uy uchun isitish yuklamasi (oylik, 
yillik), tabiiy gaz (m
3
/yil) va shartli yoqilg‘i kg sh. yo./yil) sarfi aniqlangan. 
Isitish ta’minotida quyosh energiyasidan foydalanish natijasida yanvar oyda - 
45...66%; dekabrda -55...74% issiqlik iste’mol yuklamasini qoplash mumkin. 
Yil davomida isitish mavsumida (oktabr-aprel oylarda) 4073 m
3
gaz yoki 5394 
kg sh. yo. ni tejash mumkin ekanligi aniqlangan. 
5.Isitish va issiq suv ta’minotida quyosh energiyasidan foydalanish 
imkoniyatlarini aniqlash uchun keltirilgan uslubiyotni tabiiy yoqilg‘ilarni tejash 
va ekologik rejimlarni dasturlash, qurilish issiqlik-texnik va geliotexnik 
qurilmalarni loyihalash masalalarni yechishda foydalanish mumkin. 
6.Issiq suv ta’minoti uchun quyosh kollektorli qurilmalar va ularning ishlash 
tartiblari keltirilgan.
7.Uy-joy ro‘zg‘or uchun quyosh issiq suv ta’minotining uchun issiqlik 
yuklamasini hisoblash uslubiyoti keltirilgan. Quyosh kollektorli tizimning 
issiqlik unumdorligi, issiqlik texnikaviy tavsiflari, quyosh kollektori va issiqlik 
akkumulyatorining o‘lchamlari aniqlangan. 

---

97 
8.Qashqadaryo viloyati sharoitida uy-joy ro‘zg‘or uchun issiqlik yuklamasi 
(oylik, yillik); tabiiy gaz (m
3
/yil) va shartli yoqilg‘i kg sh. yo./yil) sarfi 
aniqlangan. Quyosh energiyasidan foydalanish natijasida yanvar oyda - 
28...55%; iyulda - 52...100% issiqlik iste’mol yuklamasini qoplash mumkin.
9.Yil davomida 898...1485 m
3
/yil tabiiy gaz yoki 1185...1975 kg sh. yo./yil ni 
tejash mumkin.