Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti «gidrotexnika inshootlari va nasos stantsiyalaridan foydalanish» kafedrasi «gidravlika»

6. Shisha quvurdagi kran asta-sekin ochilib boriladi va oqimning turbulent harakatiga erishiladi va bu harakat sharoitida sekundomer qushiladi, ma‘lum vaqt oralig’ida utgan suv hajmi, sarfi va oqimning o’rtacha tezligi yuqoridagi tartibda aniqlanadi.
7. Har bir tajriba uchun Reynolds soni R_e = formula yordamida topiladi.
8. Tajribadagi o’lchashlar va hisoblash natijalari 2.2-jadvalda keltiriladi.
2.2-jadval

№	W, sm	t, sek	Q, sm^3/s	w, sm^2	u, sm/s	T^0S	n, sm^2/s	Re	Suv rejimi
1	5000	112	44,6	12,56	3,55	15	0,0114	1246	Ламинар
2	5000	73	68,5	12,56	5,45	15	0,0114	1913	Ламинар
3	5000	59	84,7	12,56	6,74	15	0,0114	2366	Турбулент

4-LABORATORIYA ISHI


Gidrаvlik qarshilik koeffitsiyentini аniqlovchi tajriba uskunasi bilan tanishish
Ishning maqsadi. Quvurning uzunligi bo’yicha gidravlik qarshilik koeffitsientini tajribada aniqlash.
Umumiy ma‘lumotlar. Belgilangan ikkita 1-1 va 2-2 kesimlar orasidagi oqimning to’liq napori quyidagiga teng:
1-1 kesimda
2-2 kesimda
bu holda bu kesimlar orasidagi napor yo’qotilishi:


(4.1)

Ma‘lumki, bu kesimlar orasidagi uzunlik bo’yicha yo’qotilgan napor quvur va suv oqimi hamda suyuqlik qatlamlari orasidagi ishqalanishga bo’lgan gidravlik qarshilikni yengishga sarflanadi va suyuqlikning qovushqoqlik koeffitsientiga bog’liq buladi.

Laboratoriya qurilmasi suv idishi (1), quvur (2), jumrak (3)va pezometrlardan (4) tashkil topadi (4.1-rasm).

4.1-rasm. Laboratoriya qurilmasining sxemasi: 1-bak, 2-suv quvuri, 3-jumrak, 4-pezometrlardan tashkil topgan.


Tajribalarni utkazish tartibi.

1. Suv idishi 1 tulgandan keyin quvur 2 orqali jumrak 3 ni asta-sekin ochish yo’li bilan suv oqimi utkaziladi.

2. Suv oqimi turg’unlashgandan keyin 1-1 va 2-2 kesimlardagi suv sathi pezometrlar yordamida o’lchanadi.
3. H1 va H2 qiymatlari bo’yicha napor yo’qolishi qiymati hisoblanadi:

h_1-2 = H₁ - H₂ , m (3.2)

4. Quvurdagi suvning barqaror xarakati uchun hajmiy usulda suv sarfi aniqlanadi.
, sm³/s, (3.3)

W-bakda yig’ilgan suv hajmi, sm³; t-suvning yig’ilishi uchun ketgan vaqt, sekunti.

5. Quvur jonli kesim yuzasi teng:
(3.4)

6. Quvurdagi suvning o’rtacha tezligi quyidagicha aniqlanadi:

. (3.4)

7. Darsi-Veysbax formulasidan foydalanib quvur uzunligi bo’yicha gidravlik 4.1qarshilik koeffitsientini aniqlaymiz:

­­­­­
4.1-jadval
O’lchashlar va hisoblar natijalari 4.1-jadvalga yoziladi.

Tajr. №	,sm	,sm	he, sm	W, sm^3	t, sek	Q, sm^3/s	w, sm^2	n, sm/s	ltaj	u, sm^2/s	Re	lnaz
1	34,0	11,1	22,9	0,049	35	0,0014	0,00126	1,107	0,053	20	2324	0.02
2	34,3	22,3	12,0	0,044	40	0,0011	0,00126	0,79	0,054	35	2321	0.05
3	34,4	25,1	9,3	0,0405	45	0,0009	0,00126	0,71	0,052	45	2290	0.07

5-LABORATORIYA ISHI


Gidrаvlik qarshilik koeffitsiyentini tajriba yo’li bilan aniqlash


Ishning maqsadi. Tekis torayish (konfuzor) dagi va tekis kengayish (diffuzor) dagi napor yo’qotilishini va mahalliy qarshilik koeffitsientlarini tajribada aniqlash.


Umumiy ma‘lumotlar. Konfuzorda suyuqlik oqayotganda tezlik ortib, bosim kamayib boradi. Diffuzorda esa tezlik kamayib bosim ortadi. Suyuqlik katta bosimli sohadan kichik bosimli sohaga utayotganda uyurmalar hosil bo’lmaydi va energiya faqat ishqalanish hisobiga yo’qotiladi. Konfuzorda va diffuzorda napor yo’qotilishi qiymatlari quyidagi formulalar bilan aniqlanadi:


, (4.1)

Tajribalar Bernulli tenglamasi mohiyatini tushuntirish qurilmasida o’tkaziladi. Laboratoriya ishini bajarish qurilmasi 4.1-rasmda keltirilgan.

5.1-rasm. Laboratoriya qurilmasi sxemasi.
Ishni bajarish tartibi.
1. Quvurdan ma‘lum miqdordagi suv sarfi o’tkaziladi. Konfuzor va diffuzorning kirish hamda chiqish kismlaridagi oqim tezliklari aniqlanadi.
2. Konfuzor va diffuzorning kirish hamda chiqish kismlaridagi pezometrlar ko’rsatishlari aniqlanadi.
3. Konfuzor va diffuzordagi pezometrlarning ko’rsatishlarini aniqlab ulardagi napor yo’qolish qiymatlarini hisoblaymiz.
(4.2)

4. Konfuzor va diffuzorda mahalliy qarshilik koeffitsientlari quyidagi formulalar bilan aniqlanadi:

, (4.3)
4.1-jadval
Tajribalarda o’lchangan va hisoblab topilgan natijalar 4.1-jadvalda keltirilgan

Taj .№	Sarf va tezliklarni o’lchash											Mahalliy qarshilik koeffitsientlarni aniqlash
	W, sm	t, sek	Q, sm^3/s	w1, sm^2	v1, sm/s	w2, sm^2	n2, sm/s	w3, sm^2	n3, sm/s	w4, sm^2	n4, sm/s	konfuzor				Diffuzor
												R1/g sm	R2/g sm	hkon sm	xko	R3/g sm	R4/g, sm	hdif sm	xdif
1	25	60	0.5	20	10	30	15	40	20	50	25	3	3.5	12	0.2	4	8	15	0.5
2	50	120	1	40	20	60	25	50	30	60	35	4	4.5	24	0.4	5	10	20	0.7
3	75	180	1.5	60	30	90	35	60	40	70	45	5	5.5	48	0.6	6	12	25	0.9

Hisobiy formulalar:

1. Suv sarfi xajmiy usulda aniqlanadi.
(4.4)

2. Quvur ko’ndalang kesim yuzasi quyidagi formula bilan aniqlanadi:

(4.5)

3. Mos kesimlardagi suv o’rtacha tezligi:

(4.6)

4. Tajribada P₁/g, P₂/g, P₃/g, P₄/g, larda aniqlanadi.

5. Konfuzor va diffuzor napor yo’qolishlari quyidagi formulalar bilan aniqlanadi:
(4.7)

6. Konfuzor va diffuzor mahalliy qarshilik koeffitsentlari quyidagi formula bilan aniqlanadi:

, (4.8)


6-LABORATORIYA ISHI
MAHALLIY QARSHILIK KOEFFITSIENTINI ANIQLOVCHI TAJRIBA USKUNASI BILAN TANISHISH.


Ishning maqsadi. Tekis torayish (konfuzor) dagi va tekis kengayish (diffuzor) dagi napor yo’qotilishini va mahalliy qarshilik koeffitsientlarini tajribada aniqlash.
Umumiy ma‘lumotlar. Konfuzorda suyuqlik oqayotganda tezlik ortib, bosim kamayib boradi. Diffuzorda esa tezlik kamayib bosim ortadi. Suyuqlik katta bosimli sohadan kichik bosimli sohaga utayotganda uyurmalar hosil bo’lmaydi va energiya faqat ishqalanish hisobiga yo’qotiladi. Konfuzorda va diffuzorda napor yo’qotilishi qiymatlari quyidagi formulalar bilan aniqlanadi:


, (6.1)

Tajribalar Bernulli tenglamasi mohiyatini tushuntirish qurilmasida o’tkaziladi. Laboratoriya ishini bajarish qurilmasi 6.1-rasmda keltirilgan.

6.1-rasm. Laboratoriya qurilmasi sxemasi.
Ishni bajarish tartibi.
1. Quvurdan ma‘lum miqdordagi suv sarfi o’tkaziladi. Konfuzor va diffuzorning kirish hamda chiqish kismlaridagi oqim tezliklari aniqlanadi.
2. Konfuzor va diffuzorning kirish hamda chiqish kismlaridagi pezometrlar ko’rsatishlari aniqlanadi.
3. Konfuzor va diffuzordagi pezometrlarning ko’rsatishlarini aniqlab ulardagi napor yo’qolish qiymatlarini hisoblaymiz.
(6.2)

4. Konfuzor va diffuzorda mahalliy qarshilik koeffitsientlari quyidagi formulalar bilan aniqlanadi:

, (6.3)
Tajribalarda o’lchangan va hisoblab topilgan natijalar
keltirilgan
6.1-jadvalda

Taj .№

Sarf va tezliklarni o’lchash

Mahalliy qarshilik koeffitsientlarni aniqlash

W, sm

t, sek

Q, sm^3/s

w1, sm^2

v1, sm/s

w2, sm^2

n2, sm/s

w3, sm^2

n3, sm/s

w4, sm^2

n4, sm/s

konfuzor

P1/g sm

P2/g sm

hkon sm

xko

^1

^50

^60

^0.3

^25

^40

^25

^25

^30

^40

^80

^40

^0.02

^0.25

^20

^0.15

^2

^70

^120

^0.5

^50

^80

^50

^50

^60

^80

^140

^80

^0.04

^0.50

^40

^0.17

^3

^90

^140

^0.8

^75

^120

^75

^75

^90

^120

^160

^120

^0.06

^0.70

^60

^0.19

Xisobiy formulalar:
1. Suv sarfi xajmiy usulda aniqlanadi.
(6.4)

2. Quvur ko’ndalang kesim yuzasi quyidagi formula bilan aniqlanadi:

(6.5)

3. Mos kesimlardagi suv o’rtacha tezligi:

(6.6)

4. Tajribada P₁/g, P₂/g, P₃/g, P₄/g, larda aniqlanadi.

5. Konfuzor va diffuzor napor yo’qolishlari quyidagi formulalar bilan aniqlanadi:
(6.7)

6. Konfuzor va diffuzor mahalliy qarshilik koeffitsentlari quyidagi formula bilan aniqlanadi:

, (6.8)