Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqaruv

 
2.2 Siljish kompensyatsiyali o‗zgartkichlar 
Siljishni kompensatsiyalash sxemasi bo‗yicha quriladigan elektr analog 
o‗zgartkichlaridan noelektr kattaliklarni elektr chiqish signaliga o‗zgartirish va 
ko‗rsatishlarni masofaga uzatish uchun differensial-transformatorli, ferrodinamik, 
magnitomodulyatsion va selsinli o‗zgartkichlar tarqalgan. Differensial-transformatorli 
o‗zgartkichlardagi birlamchi asbob o‗zagining siljishi ikkilamchi asbob o‗zagining 
siljishi bilan muvozanatlashadi. Differensial - transformatorli o‗zgartkichlar sarf, 
bosim, sath va boshqa parametrlarni o‗lchashda ishlatiladi, bunda bu parametrlarning 
qiymati birlamchi asbob g‗altagi o‗zagining siljishiga o‗zgartiriladi. 
2.2 – rasm. Differensial - transformatorli o‗zgartgich
Differensial- transformatorli asbob sxemasi (2.2-rasm) ikkita bir xil g‗altakdan 
iborat. 
Ulardan biri birlamchi asbob 1, ikkinchisi esa ikkilamchi asbob 2 ga 
joylashtirilgan. G‗altaklarni birlamchi chulg‗amlari ketma-ket ulanib, elektron 
kuchaytirich 
kuch 
transformatorining 
chulg‗amidagi 
o‗zgaruvchan 
tok 
kuchlanishidan ta‘minlanadi. Ikkilamchi chulg‗amlar bir - biriga yo‗nalgan holda 
ulanib, chiqishlari elektron kuchaytirgichga qaratilgan. G‗altaklar ichida temir 
o‗zaklari o‗rtacha holatda bo‗lsa, g‗altakdagi е
1
va е
2
EYK lar teng bo‗ladi, ya‘ni ∆Е
1
= е
1
— е
2
= 0 va ∆Е
2
= е
3
— е
4
= 0, demak, ∆Е = ∆Е
1
—∆Е
2
kuchaytirgich kirishidagi 
farq ham nolga teng bo‗ladi. 
O‗zaklar holati o‗zgarganda g‗altaklarda kattaligi va fazasi birlamchi asbob 
g‗altagidagi o‗zak siljishining kuchlanishiga bog‗liq bo‗lgan nobalans kuchlanish 
vujudga keladi. Nobalans kuchlanish elektron kuchaytirgich orqali reversiv dvigatelni 

---

55 
boshqarish uchun kerak bo‗lgan qiymatgacha kuchayadi. Reversiv dvigatel 
profillangan disk yordamida ikkilamchi asbob g‗altagi o‗zagini, birlamchi asbob 
g‗altagi o‗zagi bilan muvofiqlashtirilgan holatga siljitadi, natijada ikkala g‗altakdagi 
EYK lar tenglashadi, binobarin, muvozanat holati tiklanadi. Ikkilamchi 
chulg‗amlarning EYK yana nolga teng bo‗ladi va reversiv dvigatel to‗xtaydi. 
Reversiv dvigatel ikkilamchi asbobning strelkasi va perosi bilan bog‗langan. 
Birlamchi asbobning o‗zagi 5 mm ga siljiganda induksiyalangan EYK ning 
bog‗lanishi chiziqli bo‗lib qoladi. Differensial-transformatorli tizimlarning ikkilamchi 
asboblari potensiometrlar asosida qurilgan. 
O‗lchash tizimida teleuzatishning differensial-transformatorli tizimi uchun 
ikkilamchi asboblarga KSD va KSU kiradi. Asboblarning quyidagi turlari chiqariladi: 
juda kichik o‗lchamli ko‗rsatuvchi KPD1; VMD va o‗ziyozar KSD1, kichik 
o‗lchamli ko‗rsatuvchi silindrli siferblati aylanadigan KVD1 va o‗ziyozar KSD2, 
aylanasimon diagrammali KSD3. Hamma asboblarning aniqlik sinfi 1. Ikkilamchi 
asboblar yo qo‗shimcha chiqish o‗zgartkichlari yoki boshqariluvchi qurilma bilan 
ta‘minlanishi mumkin. Sarf o‗lchagich asboblarda, ko‗pincha, ichiga o‗rnatilgan 
integrallovchi qurilmalardan foydalaniladi.