Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqaruv

a- Tarelkasimon; b- probkali; c- porshenli; d- porshenli-kanavkali; e- porshenli pog‘onali 
 
12.3 – rasm. Bir egarli rostlash organlarining turlari. 
Tarelkali yassi va konussimon drossellovchi yuzali zatvorlar asosan ikki 
pozisiyali rostlashda ishlatiladi.
Tarelkasimon zatvorlarni konstruktiv xarakteristikasi, ya‘ni o‗tish yuzasini 
zatvorni siljishiga bog‗liqlik xarakteristikasi tez ko‗tariluvchi chiziq bilan 
xarakterlanadi. 
Yassi drossellovchi yuzalarda zatvor bilan egar orasidagi o‗tish yuzasi F
EC
egar 
silindrini yon tomonlarini yuzasi bilan zatvorni kutarilish balandligi
H
D
F
C
EC


(12.1)
Yassi drossellovchi yuzalarda, 0,25D
C
ga teng masofagacha zadvishka 
ko‗tarilganda o‗tish yuzasi unga proporsional ravishda o‗zgaradi.
Konussimon drosserlarda drossellovchi yuzadagi zatvor bilan egar orasidagi 
o‗tkazish yuzasi kesik konus yon tomoni yuzasi bilan belgilanadi. 

---

95 
O‗tish yuzasi quyidagi tenglama byuilan topiladi.
)
2
/
sin(
);
2
/
cos(
2
/


H
h
h
D
D
Э
C



 
)
2
/
sin(
))
2
/
cos(
)
2
/
sin(
(




H
H
D
F
Э
ЭС

 
(12.2) 
Konussimon drossellovchi yuzani burchagi =90 
0
C bo‗lganda
H
H
D
F
Э
ЭС
)
5
,
0
(
22
,
2


(12.3) 
Ninasimon bir egarli rostlash organlari, kichik oqimlarga mo‗ljallangan bo‗lib, 
uni drossellovchi va to‗suvchi yuzalari konussimon bo‗ladi. 
O‗tish yo‗li kata bo‗lgan tarelkasimon zatvorlar yuqori va past qopqoqlprga 
o‗rnatilgan yo‗naltiruvchi vtulkalar yordamida yoki egarni silindrik qismi bilan 
zatvorlarni bir tomonlama yo‗naltiriladi.. 
Probkali bir egarli zatvorlar ikki egarliklaridan konstruktiv nuqtai nazaridan farq 
qilmaydi. Ularda zam zatvorni to‗g‗ri yo‗naltirish uchun vtulkalardan foydalaniladi.
Uncha katta bo‗lmagan sarflarni rostlash uchun kanavkali zatvorlar ishlatiladi. 
Tarkibida namligi bor bo‗lgan gazlarni ularni muzlash temperaturasiga yaqin 
temperaturada drossellash uchun pog‗onali zatvorlar taklif etiladi. Pog‗onali zatvorlar 
gazni uni drossellash vaqtidagi temperaturasini tushishini kamaytiradi.
O‗tkazuvchanlik xususiyati 0,01 m
3/
/s gacha bo‗lgan, ya‘ni kichik mikro sarflar 
uchun xam bir egarli ijro etuvchi qurilmalar ishlatiladi. 
Bir egarli rostlash organlarida uni zatvorini siljitish uchun kerak bo‗ladigan 
siljituvchi kuch quyidagi formula orqali topiladi. 
ТР
Ш
Э
э
РО
Q
Q
Q
Q



'
Bu yerda Q
SH 
–shtokka ta‘sir etayotgan muhitnni bosim kuchi; Q 
NH
– shtok 
bilan salnik orasidagi ishqalanish kuchi; - Q
‘
Z
– zatvorni statik yuklanishi hisobiga 
hosil bo‗ladigan kuch. 
Muhit zatvorni egarga siqib qo‗yishi mumkin bo‗lgan rostlash organlarida ijro 
mexanizmida amalga oshiriladigan kuchni qiymatini hisoblashda ma‘lum zapas bilan 
hisoblanadi. 

---

96 
12.4 – rasm. Bir egarli rostlash organi.