Qarshi muxandislik iqtisodiyot instituti

FAVQULODDA VAZIYATLAR TO'G'RISIDA AHOLINI XABARDOR QILISH. FAVQULODDA VAZIYATLARDA AHOLINI XABARDOR QILISHNI TASHKIL ETISH TARTIBI

Jamoatchilik xabarnomasi favqulodda vaziyatlar har qanday aholi punkti aholisini har qanday baxtsiz hodisaning salbiy oqibatlaridan yoki turli omillar ta'siridan kelib chiqadigan halokatli ta'sirdan himoya qilish imkonini beruvchi zaruriy xavfsizlik chorasi hisoblanadi.

Fuqarolarni himoya qilishning bunday sxemasi xavfsizlikni ta'minlash uchun juda muhimdir.
Xabarnoma deganda nima tushuniladi?
Ushbu ta'rif aholini yuzaga kelishi mumkin bo'lgan favqulodda vaziyatlar, shuningdek, ularning oqibatlari haqida oldindan ogohlantirish imkonini beruvchi chora-tadbirlar majmuini tavsiflash uchun ishlatiladi. Buning uchun televidenie va radioeshittirishlar, sirenalar va fuqarolarni xabardor qilishning boshqa tizimlaridan foydalanish mumkin.
Shu bilan birga, xavf-xatarlar, favqulodda vaziyatlar va yuzaga kelishi mumkin bo'lgan tahdidlar to'g'risida aholi punktlari aholisining ma'lum munosabatini bildiradi. Sirenlar yangrashi bilan fuqarolik mudofaasi shtab-kvartirasi yoki mahalliy hokimiyat organlarining murojaatini eshitish uchun darhol radio yoki televizorni yoqishingiz kerak.
Ushbu ma'lumot sizga nima sodir bo'layotganini, vayronagarchilik darajasi va kutilayotgan oqibatlarni aniqlashga imkon beradi. Rezidentlar, shuningdek, qanday davom etishi haqida ko'rsatmalar oladi.
Favqulodda vaziyatlar to'g'risida ogohlantirish signallari chalingan paytdan boshlab, xabardor qilish vositalarining doimiy ravishda yoqilganligini ta'minlash uchun ehtiyot bo'lish kerak. Bunday sharoitda xavf ostida qolgan aholi punktlaridagi radiouzatish tugunlari kun davomida ish rejimiga o'tkaziladi.
Qabul qilish zarur ma'lumotlar keyingi harakatlar haqida juda muhim, chunki bu jiddiy zararni oldini olishga va hatto hayotni saqlab qolishga yordam beradi.
Eng tez-tez uchraydigan favqulodda vaziyatlar
Agar siz favqulodda vaziyatlar statistikasiga e'tibor qaratsangiz, ularning barchasi uchta asosiy guruhdan biriga tegishli ekanligini bilib olasiz. Gap texnogen, ekologik va tabiiy xarakterdagi favqulodda vaziyatlar haqida bormoqda.
Favqulodda vaziyatlarning oqibatlariga kelsak, aholini favqulodda vaziyatlar to'g'risida ogohlantiruvchi vositalardan himoya qilish uchun ular quyidagi turlarni yo'q qilishgacha qisqartirilishi mumkin:
Uzluksiz ishlaydigan ishlab chiqarish joylarida shaxsiy himoyalovchi - boshpanalar qurilib, bunda texnologik jarayonlar shu inshootlardan turib boshqarib turiladi. Bulardan tashqari muhofazaga tayyorlanishning eng muhim elementlaridan biri, bu ishchi va xizmatchilarni muhofazalanish qoida va usullarini qо‘llashi, har qanday favqulodda vaziyatlarda harakat kilish va tizimalar tarkibida qutqaruv va tiklash ishlarida faol ishtirok qilish hisoblanadi.
Muhandis-texnik komplekslarni muhofaza qilish deganda ishlab chiqarishning moddiy asoslarini saqlash, uning inshootlarini, texnologik jihozlarini, asbob-uskunalarini, hamda kommunal-energetik tarmoqlarini saqlash tushuniladi.
Obyektdagi inshootlar, qurilmalar bir-biridan uzoqroq masofada, ya’ni eng baland inshootning bо‘yiga nisbatan ikki baravar masofada qurilishi kerak. Bu esa yong‘inga qarshi masofa hisoblanadi. Mana shunday qurilmalarning eng asosiy ishlab chiqarish inshootlari pastroq balandlikda qurilib, ular metalli yoki temir-beton karkaslardan tayyorlanishi lozim.
G‘ishtli inshootlarda bо‘lmalar armirlangan beton plitalari orqali berkitilishi lozim. Yengil yonuvchan moddalarni (benzin, kerosin, mazut) saqlovchi zaxira xonalari, ishlab chiqarish korpuslaridan uzoqroqda, yerga yaqinroq qilib (chuqurroq joylarda) qurilishi kerak.
Biror obyektning chidamliligi, u yerdagi inshootlar va qurilmalarning chidamlilik darajasiga bog‘liq. Odatda inshootlarning chidamliligi: karkas, rom, tirgovich, xavon va boshqa yо‘llar orqali oshiriladi 7-rasm).
Baland bо‘lmagan qurilmalarning mustahkamliligini oshirishda, о‘sha imoratning atrofini tuproq bilan tо‘ldirish muhim hisoblanadi 8- rasm).
Juda baland inshootlarning (quvurlar, minoralar va boshqalarni) mustahkamligini oshirishda, ularni har tarafdan tortib qо‘yish usuli qо‘llaniladi (9-rasm).
Yengil yonuvchan, zaharli moddalar saqlanadigan omborlarni (idishlarni) saqlashda, shu idish ichidagi suyuqlik sig‘adigan darajada idish atrofi tuproq bilan tо‘siq hosil qilinadi (23-rasm). Texnologik jihozlar, asbob-uskunalar va boshqalarning barqarorligini, mustahkamligini oshirishda, shu asbob-uskunalar joylashtirilgan qurilmalar, moslamalar qurish orqali muhofaza qilinadi. Bunday moslamalar niqoblar, kameralar, zontlar va boshqalar qо‘llanilib ularning ichiga о‘rnatilganda jihozlar inshoot bо‘laklaridan saqlanadi (10-rasm).


XULOSA
Texnologik jihozlarni mustahkamligini oshirish uchun ularni avval bu moslamalardan tashqari biror mustahkam asosga (fundamentga) mahkamlab qо‘yish zarur, hamda ularni iloji boricha inshootlarning pastki qavatiga yoki yerto‘lalarga joylashtirish qulay hisoblanadi.
Tarmoqlarni (obyektlarni) elektr ta’minoti bilan ta’minlash ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda xar qanday vaziyatda ham ob`ektni barqaror ishlashini ta`minlsh maqsadida elektr ta’minoti ikki yо‘nalishda tashkillashtiriladiki, har qanday vaziyatda ham obyektni barqaror ishlashini ta’minlash imkoniyati yaratiladi. Albatta, elektrenergiya ta’minoti jihozlari, asboblari yadroviy qurollarning elektromagnit impulslaridan himoyalangan bо‘lishi lozim.
Obyektlarni gaz, suv bilan ta’minlash ham alohida e’tiborda bо‘lishi lozim. Birorta avariya holati yuz beradigan bо‘lsa, tо‘xtatish imkoniyatlari hisobga olingan bо‘lishi zarur.
Suv ta’minotida ikkita manbaa orqali: asosiy va qо‘shimcha ta’minlagichlardan foydalaniladi. Bulardan birida yer osti suvlari ishlatiladi. Xuddi shunga о‘xshash bug‘ va issiqlik ta’minoti ham obyektlarni barqaror ishlashini ta’minlashga ta’sir etadi. Sanoat obyektlari ikki xil manbadan issiqlik oladi: 1-tashqi - IESlar; 2-ichki - о‘z qozonxonalaridan. Yuqorida aytilgan omillardan tashqari obyektlar barqarorligini oshirishda qо‘shimcha omillar ham qо‘llaniladi. Jumladan:
1) Aynan obyekt hududida portlovchi, yonuvchan va tez ta’sir etuvchi moddalarning miqdorini kamaytirish;
2) Me’yoridan kо‘p bо‘lgan yuqoridagi moddalarni xavfsiz joylarga tarqatish.
Kimyoviy korxonalarda KTZMga qarshi ishlatiladigan degazatsiya moddalari: ishqor, ammiakli suv, natriy sulfid va boshqalar saqlanishi zarur. Yana sexlarga biror favqulodda vaziyatlarda (avariya, portlash, gaz chiqib ketishi va boshqa holatlarda) ishlatiladigan avtomatik signallar о‘rnatilishi zarur. Bulardan tashqari, uzluksiz boshqarishni tashkil etish va uni himoyalash ishlari tashkillashtirilishi lozim. Bunda ATS, radiouzel, dispetcher punkti, akkumulator zaryadlaydigan elektrostansiya va boshqalar kо‘zda tutiladi.
Obyektlarda moddiy texnika holatini ishonchli ta’minlashda quyidagi omillar muhim о‘rin tutadi:
- tayyor mahsulotlarni saqlaydigan omborlarni tayyorlash;
- obyektda xom-ashyo, yoqilg‘i, jihozlar, kerakli materiallarni yetarli ta’minlash;
- ta’minlovchi korxonalar bilan uzviy aloqani bog‘lash;
- korxona filiallarini boshqa joylarda qurish va boshqa omillar;
Iqtisodiyot tarmoqlarining yorug‘ligini maskirovka qilish omilida quyidagi ishlar amalga oshiriladi. Masalan, obyektning hamma inshootlari, aholi yashaydigan punktlar yorug‘ligini kamaytirish, ishlab chiqarish va transport vositalarining signallarini kamaytirish, maskirovka qiluvchi (yolg‘ondakam vositalarni qо‘llash) usullari qо‘llaniladi.
Shikastlangan obyektlarni tiklash omillarida birinchi navbatda qilinadigan ishlar о‘sha korxonaning о‘z moddiy resurslari orqali, о‘z kuchi bilan amalga oshirish, imkoniyat darajasida ish xonalarini va jihozlarni qaytadan ta’mirlab, ishga tushirish va boshqa vazifalar bajariladi.
Umuman iqtisodiyot tarmoqlarining barqaror ishlashini ta’minlash va ularning chidamliligini, mustahkamligini oshirish omillarini tashkiliy ravishda о‘z vaqtida amalga oshirishda oldindan tuzilgan rejaga amal qilinadi. Shundagina har qanday favqulodda vaziyatlarda iqtisodiyot tarmoqlarining barqaror ishlashini ta’minlagan bо‘lamiz.
Muhandislik holatini baholash. Muhandislik holati deganda - tabiiy ofatlar, avariya va fojealar oqibatida kuzatiladigan hamda yadroviy aslaqalar va boshqa zamonaviy qurollarning birlamchi va ikkilamchi shikastlovchi omillari natijasida inshootlarni, qurilmalarni, jihozlarni, kommunal-energetik tizimlarni, transport va aloqa vositalarini, kо‘priklarni, suv hovuzlari va tо‘g‘onlarni, aerodromlarni va boshqa obyektlarni buzilishi hamda iqtisodiyot tarmoqlarining barqaror ishlashi va aholining turmush tarzini izdan chiqishi tushuniladi.
Muhandislik holatini baqolashda quyidagi kо‘rsatkichlar aniqlanadi.
• Obyektni shikastlanish darajalari va hajmini aniqlash (bunda inshootlar, qurilmalar va kommunal-energetik tizimlarning buzilish darajalari, jumladan ishchi xizmatchilarni saqlovchi himoya inshootlarini; talofotlangan hududlarning о‘lchamini; muhandislik ishlarining hajmi va murakkabligini; QBTI ishlarini amalga oshirish imkoniyatlari va boshqalarni aniqlash kо‘zda tutiladi).
• inshootlarning umumiy holatdagi hamda uning alohida tarkibiy qisimlarining barqarorligini aniqlash va ularni insonning hayotiy faoliyatiga ta’siri;
• inshootlarning umumiy qolatdagi hamda uning alohida tarkibiy qisimlarining barqarorligiga ta’sir etuvchi omillar tо‘g‘risida xulosalar, barqarorlikni oshirish bо‘yicha tavsiyalar hamda QBTI ni va ishlab chiqarishni qayta tiklash bо‘yicha tavsiyalar.
Muhandislik holatini baqolashda bashorat ma’lumotlari muhandislik razvedka ma’lumotlari bilan birgalikda olib boriladi.
Muhandislik holatini baqolashda boshlang‘ich ma’lumotlar quyidagilardan iborat:
• kuzatilishi mumkin bо‘lgan tabiiy ofatlar, avariya va fojealar xususidagi ma’lumotlar;
• dushman haqida va ularning qо‘llashi mumkin bо‘lgan qirg‘in qurollari, hamda boshqa zamonaviy ta’sir vositalari xususida;
• qurollar va talofot keltiruvchi vositalarning birlamchi va ikkilamchi ta’sir omillari, hamda ishchi xizmatchilarning himoya inshootlarini xarakteristikalari, obyektni muhandislik-texnik komplekslari va boshqalar. Rеspublika milliy havfsizligini ta'minlashga qaratilgan mustaqil muhofaza siyosatini yaratish va uni amalga oshirish boshlandi.90 yillarga kеlib yadro urishi xavfi kamaydi, biologik qurollardan foydalanish chеklab qo’yildi, yangi-yangi zamonaviy qurol turlari kashf qilindiki, ular odamlar uchun xavfli bo’lmay, balki iqtisodiyot ob'еktlarini ishdan chiqarishga qaratilgan edi. Shu sababdan fuqaro
mudofasi tizimi o’rniga fuqaro muhofazasi tizimi tashkil etildi.Bu tizim aholini favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish va qutqaruv ishlarini
utkazibgina qolmay, boshqa muhim tadbirlarni, tabiiy ofatlardan xavfli hududlar xaritalarini tuzish, sеyеmik mustahkam bino va inshaotlarni qurish favqulodda vaziyatlarni basharotlash ishlarini tashkil qilish va aholi tayyorligini amalga oshirishi bilan shugillanadi.