Qilishning muammoli jihatlari

www.scientificprogress.uz
 
Page 293
SHu bilan birgalikda, xalqaro yurisdiksiya to‘g‘risidagi kelishuvlarni talqin qilish 
jarayoni kelishuv turini, kelishuvda ko‘rib chiqiladigan nizolarning doirasini va 
vakolatli sud qarorini belgilash uchun alohida ahamiyatga ega. 
Eng avvalo, kelishuv turiga e’tibor qaratamiz.
1215/2012 yildagi Reglamentning 25-moddasi 1-bandida; shuningdek, 2007 yilda 
qabul qilingan Lugansk konvensiyasining, 3-moddasida, shu bilan birgalikda, 2005 
yildagi Gaaga konvensiyalarida xalqaro fuqarolik protsessining milliy-haqiqiy 
manbalari, qarama-qarshi tomonlarning aniq ifodalangan erki bo‘lmagan taqdirda, 
tuzilgan xalqaro yurisdiksiya to‘g‘risidagi kelishuvlarning haqiqiylik prezumpsiyasidan 
kelib chiqadi, degan norma mustahkamlab qo‘yilgan. Tuzilgan kelishuvlarning 
haqiqiylik prezumpsiyasi Shveysariyaning ichki milliy qonunchiligida ham mavjud 
hisoblanadi (Masalan, Shveysariyaning xalqaro xususiy huquq to‘g‘risidagi qonunining 
5-moddasi 1-bandi). 
Qo‘shma Shtatlarda 1937 yil 20-dekabrdagi AQSH okrug sudlari uchun fuqarolik 
protsessual federal qoidalarida, xalqaro yurisdiksiya to‘g‘risidagi kelishuvlar turi 
belgilanmagan. Agar nizo kelib chiqsa, sudlar, qoida tariqasida, boshqacha norma 
belgilab qo‘yilgan bo‘lmasa, xalqaro yurisdiksiya to‘g‘risidagi kelishuvni haqiqiy deb 
hisoblashadi. Angliyada 1998 yilgi Angliya va Uels uchun fuqarolik protsessual 
qoidalarida ushbu masalani qonuniy tartibga solish mavjud emas. Angliya sudlari 
bitimlarning haqiqiyligi prezumpsiyasiga rioya qilmasdan, har bir o‘ziga xos nizoni 
ko‘rib chiqayotganda tomonlarning erk muhtoriyatini belgilash zarur deb hisoblaydi. 
Bulardan tashqari, Germaniya qonunchiligida xalqaro yurisdiksiya to‘g‘risidagi 
kelishuvlarning haqiqiyligi yoki haqiqiy emasligi haqida hech qanday norma mavjud 
emas. Kelishuv turi talqin qilish jarayonida har bir aniq holat uchun alohida belgilanishi 
kerak. 
SHunday qilib, amaldagi qonunchilikka qarab, kelishuv turi to‘g‘risida nizo 
mavjud bo‘lganda, sud shartnomani haqiqiy yoki haqiqiy emas hisoblashi mumkin, 
shuning uchun sud kelib chiqqan nizoni ko‘rib chiqish vakolatining mavjudligi yoki 
mavjud emasligi to‘g‘risida xulosaga kelishi mumkin. 
Kelishuv doirasi. 
Amerikalik mashxur yurist Geri Born haqli ravishda ta’kid-laganidek
2
, xalqaro 
yurisdiksiya to‘g‘risidagi kelishuvlarni talqin qilishda keng tarqalgan ikkinchi masala – 
nizolarning toifalarini, doirasini aniqlash. Tomonlar o‘rtasida kelishuvda aniq belgilab 
qo‘yilgan ko‘rsatma bo‘lmasa, kelishuvdagi asossiz boyitishni tiklash, tuhmat qilish, 
zararni undirish to‘g‘risidagi da’volarga bo‘lgan bandni uzaytirish, shartnomani bajarish 
bilan bog‘liq monopoliyaga qarshi qonunchilikni buzilishi, shartnoma tuzishda 
2
Born G. B. International arbitration and forum selection agreements: drafting and enforcing. 4th ed. New York: Wolters 
Kluwer, 2013. 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2 ǀ ISSUE 6 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan