Qishloq xo‘jaligi uchun ajratilgan maydonlardan unumli foydalanishda, avvalo

 
4.4. Yomg‘irlatib sug‘orish 
Yomg‘irlatib sug‘orish - sug‘orish suvini maxsus texnik qurilmalar yordamida 
maydalab, kichik suv tomchilarga aylantirib, sun’iy yomg‘ir ko‘rinishida yer usti 
qatlamidan o‘simlik va tuproqqa uzatish demakdir. Bu sug‘orish usuli yer ustidan 
sug‘orish usuliga nisbatan mexanizatsiyalashgan va avtomatlashgan usul hisoblanadi. 
Hozirda yomg‘irlatib sug‘orish dunyo sug‘orish amaliyotida juda keng tarqalgan 
sug‘orish usuli hisoblanib, Moldaviya, Ukraina, AQSh, Rossiya davlatlarining 
ko‘plab sug‘orish maydonlarida qo‘llanilmoqda. 
Bu usulning ustunliklari:
– sug‘orish jarayonini yuqori darajada mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish; 

---

49
– notekis yer relyefi sharoitida sug‘orish imkoniyatining tug‘ilishi;
– sug‘orish me’yorlarining katta o‘zgarishlarida (200 m
3
/ga dan 600 m
3
/ga 
gacha) amalga oshirish mumkinligi;
– sug‘orish suvini chuqur sizilishga yo‘l qo‘ymasligi. 
Kamchiliklariga - qimmatligi, sug‘orish jarayonida eng ko‘p energiya sarflanishi 
(
m
=300 m
3
/ga ni amalga oshirish uchun 40 KVt soatdan-100 KVt soatgacha), 
shamol vaqtida sug‘orish suvining notekis taqsimoti, mexanik tarkibi og‘ir 
tuproqlarda tuproq qatlamini chuqur namlantira olmasligi, ba’zi qishloq xo‘jalik 
ekinlarini, jumladan, uzumni bu uslubda sug‘organda teskari natija berishi va h.k. 
Yomg‘irlatib sug‘orish usulini birinchi navbatda tekis va kam nishabli sug‘orish 
maydonlarida, kuchli va yuqori suv o‘tkazuvchan tuproqlarda, texnik va boshoqli 
ekinlarni, o‘t ekinlarni va o‘tloqlarni hamda bog‘larni sug‘orishda qo‘llash tavsiya 
etiladi. 
Yomg‘irlatib sug‘orish usulini qo‘llashning asosiy sharti 
m
m
v
<
ρ
, ya’ni, sun’iy 
yomg‘ir jadalligi (
m
ρ
) qiymatining tuproq suv shimuvchanlik tezligi (
m
v
) dan har 
doim kichik bo‘lishi. 
Sun’iy yomg‘ir jadalligi deb vaqt birligi ichida sun’iy yomg‘irdan hosil qilingan 
suv qatlam qalinligi tushuniladi. 
Yomg‘irning qishloq xo‘jalik ekinlariga biologik ta’siri, tuproqni namlatish 
muddatlari va tabiatiga ko‘ra oddiy, impulsli (uzlukli) va past (shox-shabba ostiga) 
ko‘rinishlari farqlanadi. 
Oddiy yomg‘irlatib sug‘orishda yomg‘ir sug‘orish dalasiga har 5-10 kundan 
so‘ng tuproqning faol qatlamini namlantirish va yer usti havo qatlamini yumshatish 
maqsadida uzatiladi.
Impulsli (uzlukli) yomg‘irlatib sug‘orishda sun’iy yomg‘ir sug‘orish dalasiga har 
kungi havo namini saqlash va tuproqni namlantirish maqsadida uzatiladi. Impulsli 
yomg‘irlatib sug‘orish apparatlari ma’lum sikllarda ishlaydi. Bu sikllarning birinchisi 
suv to‘plash sikli (40-100 sekundli) va ikkinchisi suv sepish sikli (1-3 sekundli) 
hisoblanadi. 

---

50
Past (shox-shabba ostiga) yomg‘irlatib sug‘orish, asosan, bog‘larni sug‘orishda 
suvni iqtisod qilish maqsadida daraxt barglarini bekorga namlantirmaslik maqsadida 
kichik suv sarfli (15-300 l/soatli) yomg‘irlatuvchi purkagichlar yordamida 
H
=0,1-
0,4 MPa bosim bilan tuproqning ustki qatlamidan 1 m balandlikda sepiladi. Bu holat 
shamol kuchi 12 m/s gacha bo‘lganda ham yomg‘irlatib sug‘orish imkoniyatini 
beradi. Bu yomg‘irlatib sug‘orishda yomg‘ir tomchilari o‘simlik guli, tukkan hosili 
va barglariga ta’sir qilmasligi kerak. 
Mexanik tarkibi og‘ir tuproqlarni sug‘orishda yomg‘ir jadalligi 0,06-0,15 
mm/min, o‘rta tuproqlarda 0,10-0,25 mm/min, yengil tuproqlarda 0,15-0,45 mm/min 
dan ortmasligi kerak. Sun’iy yomg‘irning maqbul jadalligi 0,06-0,15 mm/min, 
yomg‘ir tomchisining kattaligi esa 
d
=(1-2) mm bo‘lishi kerak. 
Yomg‘irlatib sug‘orish tizimi 
(7-rasm) 
tarkibiga 
sug‘orish 
manbasi, 
bosim 
hosil 
qilish 
qurilmasi, 
doimiy 
sug‘orish 
tarmoqlari (kanallar va quvurlar), 
muvaqqat sug‘orish tizimlari yoki 
ko‘chma 
qattiq 
quvurlar, 
qo‘zg‘almas yoki harakatlanuvchi 
yomg‘irlatib sug‘orish qurilmalari, 
mashinalari kiradi. Ular tuzilish 
xususiyatlariga ko‘ra qo‘zg‘almas, 
yarim 
qo‘zg‘aluvchan 
va 
harakatdagi yomg‘irlatib sug‘orish 
tizimlariga farqlanadi. 
Qo‘zg‘almas yom-g‘irlatib sug‘orish tizimida yomg‘irlatib sug‘orish mashina va 
qurilmalaridan boshqa barcha tarkib doimiy qo‘zg‘almas bo‘ladi. Yomg‘irlatib 
sug‘orish qurilmalari yordamida avtomatlashtirish maq-sadga muvofiq hisob-lanadi. 
Bunda tabiiy bosimdan foydalanish katta imkoniyatlarni ochadi. 
7-rasm. Yomg‘irlatib sug‘orish tizimi: