Qishloq xo‘jaligida innovatsiyalarni joriy qilish imkoniyatlari va muammolari Annotatsiya

Qishloq xo‘jaligida innovatsiyalarni joriy qilish imkoniyatlari va muammolari


Annotatsiya. Mazkur maqolada qishloq xo‘jaligi sohasida innovatsiyalarni joriy qilish orqali mahsulotlar sifatini oshirish, mehnat va moddiy xarajatlarni kamaytiish, mehnat unumdorligini oshirish, ishlab chiqarishni tashkil etishni takomillashtirish va uning samaradorligini oshirish masalalari haqida fikr yuritilgan.
Аннотация. В данной статье рассматриваются вопросы повышения качества продукции, снижения трудовых и материальных затрат, повышения производительности труда, совершенствования организации производства и повышения его эффективности за счет внедрения инноваций в агропромышленный комплекс.
Anotation. This article discusses the issues of improving the quality of products, reducing labor and material costs, increasing labor productivity, improving the organization of production and increasing its efficiency by introducing innovations in the agricultural sector.
Kalit so‘zlar: Qishloq xo‘jaligi, innovatsiya, samaradorlik, ilm-fan,


Kirish.
Keyingi paytda butun dunyoda bo‘lgani kabi mintaqamizda ham yuz berayotgan iqlim o‘zgarishlari, suv resurslarining tobora taqchil bo‘lib borayotgani, ekologik muammolar sohada ilm-fan va ishlab chiqarish uyg‘unligini ta’minlash naqadar dolzarb ekanini ko‘rsatmoqda. Bugungi kuchli raqobat sharoitida qishloq xo‘jaligi tizimida ham yangicha yondashuv, innovatsiyalar va ilg‘or ishlanmalarni, intensiv va resurs tejaydigan texnologiyalarni izchil tatbiq etishni zamonning o‘zi taqozo qilmoqda. Mamlakatimizda qishloq xoʻjaligi sohasini innovatsion rivojlantirish zarur, chunki u qashshoqlikka barham berish, umumiy aholi turmush farovonligini oshirish va 2050-yilga borib kutilayotgan 9,7 milliard aholini oziq-ovqat bilan ta’minlash uchun juda muhim hisoblanadi. Qishloq xoʻjaligida oʻsish boshqa tarmoqlarga nisbatan sekin kechsa-da, kambagʻal aholi qatlamlari daromadini oshirishda ikki-toʻrt barobar samaraliroq hisoblanadi.
Mamlakatimiz qishloq xo‘jaligida iqtisodiy o‘sish, asosan, import o‘rnini bosuvchi mahsulotlar ishlab chiqarish, tadbirkorlikni rivojlantirish hisobiga ta’minlanmoqda. Biroq ilmiy asoslangan qishloq xo‘jaligi texnologiyasi sohasida innovatsion jarayonlarni rivojlantirish talab darajasida emas. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 6-iyulda PF-165-son “2022-2026-yillarda O‘zbekiston Respublikasining Innovatsion rivojlanish strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Prezident farmoni qabul qilingani innovatsion faoliyat sohasidagi kamchiliklarni bartaraf etishga zamin yaratadi. [1]
Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining samaradorligi, uning barqaror rivojlanishi va raqobatbardoshligi ko‘p jihatdan eng yangi ilm-fan yutuqlarini o‘z vaqtida joriy etishga bog‘liq. Strategik hujjatlarda qishloq xo‘jaligini o‘rta va uzoq muddatga ilmiy-texnikaviy rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari belgilab berildi. [3] Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash, yarim tayyor va tayyor oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun eng zamonaviy yuqori texnologiyali uskunalar bilan jihozlangan yangi qayta ishlash korxonalarini chuqur qurish va mahsulotlarni qadoqlash, mavjudlarini rekonstruksiya qilish va modernizatsiya qilish bo‘yicha investitsiya loyihalarini amalga oshirish…..
Bugungi kunda innovatsion faoliyat milliy iqtisodiyotni modernizatsiya qilish, iqtisodiyot tarkibidagi chuqur o‘zgartirishlar, sanoatni diversifikatsiya qilish orqali amalga oshirilmoqda. [5] Qishloq xo‘jaligida innovatsiya jarayoni - bu fan yutuqlari, sifat jihatidan yangi mahsulotlarni, iqtisodiy mexanizmlarni, aniq tashkiliy, texnik yoki texnologik g‘oyalarni bevosita ishlab chiqarishga yetkazish asosida yaratilgan chora-tadbirlar majmuidir. Agrobiznesga innovatsiyalarning kirib kelishidagi to‘siqlardan biri bu ularni rivojlantirish uchun zarur bo'lgan kadrlar malakasining yetishmasligidir[7]. Mehnat sifatiga qo‘yiladigan talablar mehnat jarayonining o‘zidagi o‘zgarishlar bilan sezilarli darajada o‘zgaradi va nafaqat qishloq xo‘jaligida ta’lim tizimini innovatsion texnologiyalarga e’tibor qaratgan holda qayta qurish zarurligini, balki yaqin orada ishchilarni jadal qayta tayyorlash talablarini tasdiqlaydi.
Qishloq xo‘jaligida innovatsion faollikning pastligining asosiy sabablaridan biri innovatsiyalarni yaratish uchun moddiy-texnika bazasini shakllantirishni davlat va xususiy qo‘llab-quvvatlashning sustligi bo‘lishi mumkin, bu innovatsiyalarning o‘zini oqlash muddatining uzoqligi va innovatsiyalarning ahamiyatsiz miqdori bilan bog‘liq. Qishloq xo‘jaligidagi texnologik innovatsiyalar uchun xarajatlar tarkibida mashina va uskunalar sotib olishga investitsiyalar (50,3%) ustunlik qiladi, bu sanoat ishlab chiqarish tarmoqlariga ham xosdir. Ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik xarajatlari atigi sakkizdan bir qismini tashkil etadi, bu agrobiznesning ilmiy-texnikaviy faoliyat natijalariga past talabini aks ettiradi. [4]
Qishloq xo‘jaligini barqaror va samarali rivojlantirishning eng muhim yo‘nalishi zamonaviy agrotexnologiyalarni joriy etish va yuqori unumdor qishloq xo‘jaligi texnikasi bilan jihozlash orqali uni boshqarishning intensiv usullariga o‘tkazishdan iborat. Qishloq xo‘jaligi korxonalarining innovatsion faolligining pastligi o‘z moliyaviy resurslarining yetishmasligi va tijorat kreditlarining yuqori stavkalari bilan bog‘liq. Bundan tashqari, muhim omillar sifatida kadrlar tayyorlashni takomillashtirish va innovatsion infratuzilmani takomillashtirish; bu boradagi davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash chora-tadbirlari hal qiluvchi o'rin tutadi. Mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan fermer xo‘jaliklari nafaqat qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish, balki, birinchi navbatda, foydalanishga tayyor va qadoqlangan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash, qadoqlash hamda bozor talabi bilan shug‘ullanadi. Ta’kidlash joizki, qishloqlarda turli xizmatlar ko‘rsatilayotgani iqtisodiyotning moliyaviy barqarorligini yanada oshirmoqda.
Tomorqa xo‘jalik faoliyatiga innovatsiyalarni jalb qilish faoliyatdan olingan daromadni oshiradi. [10] Bugungi kunda qishloq xo'jaligi korxonalarida amalga oshiriladigan mehnat jarayonlarining aksariyati qo'l mahoratini talab qiladi. 2030-yilga kelib, bu ko'nikmalarga bo'lgan ehtiyoj, birinchi navbatda, texnologik va ijtimoiy-emotsional ko'nikmalarga bo'lgan talabning bir vaqtning o'zida o'sishi bilan kamayadi. Avtomatlashtirish, sun'iy intellekt texnologiyalarini joriy etish ilg'or kognitiv ko'nikmalarni talab qiladi, chunki ma'lumotni tezlashtirilgan sur'atlarda qabul qilish, to'plash, qayta ishlash zarur, bu ishlab chiqarishning muhim omiliga aylanadi. Korxonalar uchun innovatsiyalarni joriy etishning asosiy samarasi, albatta, mehnat unumdorligini oshirishdir.
O‘zbekistonda iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida innovatsiyalar, avvalo uning barqaror o‘sishi uchun zarurdir. Yangi texnologiyalarga investitsiyalar raqobatbardosh, yuqori talab bilan iste’mol qilinadigan tovarlar ishlab chiqarishga yordam beradi. [6] Qishloq xo‘jaligida yoki zamonaviy tarmoqli fermer xo‘jaliklarida innovatsiya jalb etish yo‘nalishlardan biri xo‘jaliklarda tashkiliy-iqtisodiy mahsulotlarni amalga oshirishga qaratiladi. Bu jarayon ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish va ishlab chiqarishni ko‘p yordamni zarurligidan kelib chiqadi, shu bilan birga yangi yoki takomillashtirilgan usulda innovatsion jarayonda ishtirok etuvchini rag‘batlashtirish va ularni qayta tayyorlash hamda malakasini oshirish uchun xo‘jalikdagi innovatsiyalardan boshlash. xizmat xodimlaridan birini da’vat etadi. Bunday samaradorlik ko‘rsatkichlari kelgusida innovatsiyalar orqali yanada rivojlanib boradi. Iqtisodiyotning tuzilishi innovatsiyalar ta'sirida o'zgarib
bormoqda. Darhaqiqat, resurslardan foydalanish samaradorligi oshishi tufayli ularning bir qismi bo'shatiladi va faoliyatning boshqa sohalariga qayta taqsimlanadi. Masalan, qishloq xo'jaligida band bo'lganlar ulushi xizmat ko'rsatish bilan birga kamayib bormoqda.
Innovatsiyalarni o‘zlashtirish va yanada keng yoyish qishloq xo‘jaligida
ishlab chiqarish va aholi bandligini oshirishning asosiy omillariga
aylanmoqda. Bu yerda mahsulot sifatini oshirish, mehnat va moddiy
xarajatlarni tejash, mehnat unumdorligini oshirish, ishlab chiqarishni tashkil
etishni takomillashtirish va uning samaradorligini oshirishning eng muhim
zaxiralari yashiringan. Bularning barchasi pirovard natijada korxonalar va ular tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning ichki va jahon
bozoridagi raqobatbardoshligini, mamlakatimiz qishloq xo‘jaligi tarmog‘idagi
ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatning yaxshilanishini oldindan belgilab beradi.
Hisob-kitoblarga ko‘ra, iqtisodiy o‘sishning 30 foizi mehnat sarfini oshirish, 40 foizi mehnat unumdorligini oshirish, 30 foizi innovatsion texnologiyalarni qo‘llash hisobiga ta’minlanmoqda. Hozirgi vaqtda O‘zbekistonda innovatsion jarayonlarni chuqurlashtirish va innovatsion bazani mustahkamlash uchun barcha zarur ijtimoiy-iqtisodiy asoslar mavjud. Biroq agrar tarmoqni innovatsion rivojlanish yo‘liga o‘tkazish, boshqacha aytganda, bir yoki bir nechta fermer xo‘jaliklari miqyosida ham innovatsion loyihalarni amalga oshirishda muammolar mavjud, chunki bugungi kunda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlovchi fermer xo‘jaliklari va sub’ektlari buyurtma berishda ishtirok etishda sustlik kuzatilmoqda. ilmiy-tadqiqot ishlari va ilmiy tadqiqot ishlarini moliyalashtirish, xo‘jalik yurituvchi subyektning ilg‘or innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqish va ilmiy tadqiqotlarni moliyalashtirish, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yangi texnologiyalarni qo‘llash bo‘yicha o‘zlashtirish, yangi navlarni ishlab chiqaruvchilar va qayta ishlash bo‘yicha tadqiqotlar olib borishga qodir emasligi. yetarli bilimga ega emas, olimlar va mutaxassislar xizmatidan foydalanishlari zarur, fermerlar esa mahsulotni qayta ishlash va sotishda muayyan qiyinchiliklarga duch kelishadi.
Qishloq xo‘jaligi korxonalari faoliyatiga innovatsiyalarni joriy etish orqali ularning barqaror, raqobatbardosh va barqaror rivojlanishini ta’minlash mumkin. Innovatsion faoliyat investitsiyalarning o'ziga xos va xavfli sohasi bo'lib, u katta moliyaviy xarajatlarni talab qiladi, ayniqsa joriy etishning birinchi bosqichida. Bu har qanday bozor sohasidagi xususiy kompaniya uchun hatto iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda ham moliyalashtirish uchun har doim ham mumkin yoki erishib bo'lmaydi. Tabiiy, moliyaviy va mehnat resurslaridan samarali foydalanishga jiddiy e’tibor qaratilayotgan qishloq xo‘jaligi korxonalariga kelsak, har qanday innovatsion yechimlar davlat tomonidan manzilli qo‘llab-quvvatlanishi zarur. O‘rganishlar shuni ko‘rsatadiki, xalqaro amaliyotda ilg‘or ilmiy-texnik ishlanmalar va buning uchun eng muhim innovatsion loyihalarni davlatning o‘zi moliyalashtiradi