Qodirov Halim Gafurovich, Safarov Zokir Nosirovich, Ramazanov Begzod Sheraliyevich

NOMUKAMMAL OLMOSLAR

Qodirov Halim Gafurovich, Safarov Zokir Nosirovich, Ramazanov Begzod Sheraliyevich

Navoiy Davlat Konchilik va Texnologiyalar Universiteti, Navoi, 210100, G’alaba ko’chasi O’zbekiston 190

Annotatsiya

Sirkoniy tarixi

1789 yilda Berlin Fanlar akademiyasining a'zosi Martin Geynrix Klaprot Seylon qirg'og'idan olib kelingan qimmatbaho toshning tahlili natijalarini e'lon qildi. Ushbu tahlil davomida Klaprot tsirkon yer deb atagan modda ajratildi. Bu nomning kelib chiqishi turli yo'llar bilan izohlanadi. Ba'zilar uning kelib chiqishini arabcha "zarkun" so'zidan topishadi, bu mineral ma'noni anglatadi, boshqalari "tsirkoniy" so'zi ikki forscha "shoh" - oltin va "qurol" - rang so'zidan (qimmatbahoning oltin rangi tufayli) kelib chiqqan deb hisoblashadi. tsirkonning xilma-xilligi - sümbül). Klaprot tomonidan ajratilgan modda yangi element emas, balki yangi elementning oksidi bo'lib, keyinchalik jadvalda D.I. Mendeleyevning qirqinchi hujayrasi. Zamonaviy belgilar yordamida Klaprot tomonidan olingan moddaning formulasi quyidagicha yoziladi: ZrO₂. Sof tsirkonyum faqat 35 yildan keyin olingan, ammo keyinroq.

Sirkoniy Tarkibi

Sirkoniy (lot. Zirconium), Zr -Mendeleyev davriy sistemasining IV guruhiga mansub kimyoviy element.Tartib raqami 40, atom massasi 91,22. Tabiiy Sirkoniyning 5 ta izotopi bor; 90Zr (51,46%), "Zr (11,23%), 92Zr (17,11%), 94Zr(17,40%) va %Zr (2,80%). Sirkoniyning sunʼiy yoʻl bilan 2 ta radioaktiv izotopi 93Zr (T1/2=1,1106 yil) va 95Zr (T|/2=65 kun) olingan; ular radioaktiv indikatorlar sifatida ishlatiladi.
Sirkoniyni Sirkoniy Klaprot 1789 yilda kashf qilgan, u sirkon mineralini analiz kilib, yangi element oksidini ajratib olgan (sirkon soʻzi arabcha Zerk — qimmatbaho tosh yoki forscha Zargun — oltin tosh demakdir). Sirkoniy ziynat tosh sifatida qadimdan maʼlum. Yer poʻstining massa jihatidan 2102% ini tashkil qiladi. Sirkoniyning sirkon (ZrSiO4) va baddeleit (ZrO2) nomli minerallari maʼlum.
Sirkoniy kumush kabi yaltiroq, qattiq, bogʻlanuvchan, plastik metall. Sirkoniyning a- va (3-modifikatsiyalari maʼlum. osS. geksagonal panjarada, (}- Sirkoniy hajmiy markazlashgan kub panjarada kristallanadi. Sirkoniyning zichligi 6,46 g/sm³ (20° da), suyukdanish temperaturasi 1852°, qaynash temperaturasi 3580—3700°.
Sirkoniy kimyoviy xossasi jihatidan gafniytya oʻxshash. Koʻpchilik metallar bilan qotishmalar hosil qiladi. Elektr va issiqlikni yomon oʻtkazadi. Sirkoniyning gidridi kulrang tusli moʻrt metallsi-mon kukun. Sirkoniy ftorid kislota NGʻ bilan nitrat kislota HNO3 aralashmasida eriydi. Sirkoniy yuqori temperaturada kimyoviy ji-hatdan juda faol. Bu sharoitda u galogenlar, kislorod, oltingugurt, uglerod va azot bilan shiddatli reaksiyaga kirishadi. Sirkoniy oʻz birikmalarida 4 valentli. Sirkoniy kislorod atmosferasida qizdirilsa, oq tusli sirkoniy (GU)-oksid ZrO2 hosil boʻladi. Bu modda suvda ham, suyultirilgan kislota va ish-qorlarda ham erimaydi, konsentrlangan sulfat kislota bilan kizdirilganida juda suyet (NGʻ da tez) eriydi.
ZrO2 ga muvofiq keladigan sirkoniy (G/)-gidroksid Zr(OH)4 sirkoniy xlorid ZrCl4 ga ishqor taʼsir ettirilganda hosil boʻladi. Zr(OH)4 suvda oz eriydi, kucheiz (amfoter) asos. Sirkoniy (1U)oksidning Me2Zr03, Me4ZrO4 tarkibli tuzlari ZrO2 ni ishqorlar bilan qizdirish natijasida olinadi (bu yerda Me—1 valentli metall). Sirkoniy tuzlari eritmada gidrolizlanib, sirkoniya ionini ZrO2+ hosil qiladi. Sirkoniy galogenidlarini hosil qilish uchun ZrO2 ni kumir bilan birga galogen atmosferasida qizdiriladi. ZrCl4 koʻpchilik metallar (hamda vodorod)ning galogenidlari bilan kompleks tuzlar hosil qila oladi.Sirkon va baddeleit minerali Sirkoniy olishda xom ashyo hisoblanadi. Sof Sirkoniy atom texnikasida neytronlarni qaytaradigan konstruksion material sifatida ishlatiladi. Tabiiy