Qo’lyozma huquqida
Rizaev Malik 30 37
Download 0.54 Mb. Pdf ko'rish
|
qishloq va shahar aholisining mikronutrientlarga bolgan fiziologik talabi va uning qondirilishi
|
7. Rizaev Malik 30
Tursunova Hamida 36
Rizaev Abdusoat 33
Karimova Zuhra 30
Bekniyozov Otajon 33
Toshmurodova Foti 31
Eshpo‘latov Hasan 31
Mamaeva Hilola 30
Mamaev Iskandar 34
Shomurodova Hulka 38
Omonov Nabi 38
To‘xtaeva Malohat 33
Usmonov Bahrom 38
Eshmurodova Niluf 37
Xolmirzaev Begim 36
Qoraeva Mohigul 35
G‘ulomov Islom 39
Yaratova Zilola 36
G‘aniev Laziz 33
Dilmurodova Marg‘u 31
Saimov Jamol 32
Mahmanazarova D. 32
Abdunazarov Jamshid 38
Omonova Oynisa 32
Meylimurodov Jobir 31
Karimova Tojihon 31
Juraev Pahlavon 30
Meylimurodova N. 30
Juraev Murod 30
Yo‘ldosheva Zohida 30
Avliyoqulov Bobur 30
Meylimurodova Sh. 34
Avliyoqulov Alisher 32
Rajabova Zulayho 35
Shodmonov Bahodir 32
Axmedova Nilufar 39
Shodmonov Muzaffar 30
Normurodova Feruz 36
Shodmonov Maqsud 38
Rizaeva Gulnoza 35
Yo‘ldoshev Salim 31
Kenjaeva Shahlo 35
Norov Sobir 39
29. Kubaev Qahramon 36
30. Eshpo‘latov Doniyor 30
Qashqadaryo viloyati Karshi shahar Beklar mahallasida istiqomat qiladigan, aqliy mehnat bilan shug‘ullanuvchi 30-39 yoshli kishilar haqida ma'lumot № Familiyasi, ismi Yoshi № Familiyasi, ismi Yoshi 1. Ergashev Murod 33
Temirova Laylo 38
Safarov Obid 34
Davronova Go‘zal 34
36
3. Bo‘ronov Sardor 30
Abdieva Gulruh 36
Zoirov Bobur 34
Shoyimova Zoira 39
Choriev Shuhrat 39
Rajabova Dilbar 37
Rajabov Vohid 37
Imomova Nasiba 34
Rajabov Vahob 32
Azizova Zulfiya 36
Qudratov G‘iyos 31
Bo‘ronova Yulduz 31
G‘aniev Ilhom 32
Qudratova Mohinur 30
Shodiev Ulug‘bek 33
Sobirova Gulnoz 33
Arslonov Murod 34
Muzropova Dilafro‘z 34
Qudratov Qilich 35
Igamova Venera 39
Turdiev Ural 37
Xurramova Farog‘at 39
Mulkanov Yaxshiboy 35
Rajabova Sabohat 30
Murodov Islom 31
Ravshanova Oydin 32
Tohirov Qobil 33
Niyozova Dilrabo 34
Choriev Xushnud 32
Xujaqulova Matluba 35
Jalilov Jasur 30
Rahimova Matluba 39
Yusupov Jasur 32
Berdimurodova Sevar 34
Oripov O‘ktam 33
Norboboeva Muhabbat 33
Isoqulov Zafar 36
Eshturdieva Surayyo 31
Sharipov Zarif 39
Jumaeva Sayyora 33
Siddiqov Yodgor 32
Xamraeva Gulnora 34
Ochilov O‘tkir 39
Bozorova Sarvigul 34
Samanov Bektemir 38
Rashidova Saygul 35
Umirov Akram 36
Safarova Nilufar 36
Primqulov Bekmurod 32
Nazarova Dilso‘z 34
Rahimov Samad 30
Tog‘aeva Aziza 36
Mannonov Sherzod 35
32
30. Botirov Shermurod 36
Turaqulova Dilrabo 31
61. Azizova O‘g‘iloy 36
62. Toshpo‘latova Mahliyo 34
63. Sattorova Gavhar 35
Tekshirish usullariga keladigan bo‘lsak, bunda asosan aholi turli guruhlarining amaldagi ovqatlanishini o‘rganishning eng qulay va ommabop usuli bo‘lgan anketa-surov usulidan foydalandik . Shu bilan birga aqliy mehnat bilan shug‘ullanuvchi kishilarning amaldagi ovqatlanishiga tegishli ba'zi ma'lumotlarni bilish mobaynida surov usulidan ham foydalanildi. Ma'lumki, anketa-surov usuli bir qator afzalliklari bilan birga ma'lum qiyinchiliklarga ham ega. Bunda tekshirilayotgan aholi guruhi tomonidan anketani to‘g‘ri to‘ldirish paytida anchagina tushunmovchiliklar yuzaga kelishi mumkin. Bu holatning oldini olish uchun tekshiriluvchilar orasida avvalo tushuntirish ishlari olib borildi. Shuningdek bunday tushuntirish ishlarini ularning oila a'zolari o‘rtasida ham o‘tkazdik. Tushuntirishlar mobaynida anketani to‘ldirish qonun-qoidalari bilan birga ushbu tadqiqotning maqsad va vazifalari, bu 37
tadqiqotning ularning sihat-salomatligini saqlash borasida qanchalik ahamiyat kasb etishi xususida ham tegishli ma'lumotlar berildi. Shundan so‘ng tekshiriluvchilarga maxsus tayyorlangan anketalar tarqatildi. Bu anketalarda tekshiriluvchilar iste'mol qiladigan kunlik taomlarning nomlari, miqdori va sifati qayd etiladi. Shuningdek, anketalardan ovqatlanish bilan bog‘liq boshqa savollar ham o‘rin olgan. Anketalar tekshiriluvchilar tomonidan bir hafta davomida to‘ldirildi. Bu vaqt davomida anketalarning qay darajada to‘g‘ri va aniq to‘ldirib borilayotgani nazorat qilindi, xatolar to‘g‘rilab turildi. Buning natijasida anketalar to‘g‘ri va aniq ma'lumotlar olishga muvaffaq bo‘ldik. Anketalar yig‘ib olingandan so‘ng, undagi ma'lumotlar tegishli adabiyotlardan foydalanib qayta ishlandi. Tekshiriluvchilarning kunlik ovkat ratsionidagi ayrim vitaminlar va ma'danli moddalar miqdori o‘rganildi va ma'lum belgilangan me'yorlar bilan solishtirib ko‘rildi. Buning uchun har bir tekshiriluvchining bir haftada iste'mol qilgan oziq-ovqat mahsulotlari alohida-alohida jamlab chiqildi. Anketalarda ko‘rsatilgan ovqatlarning tarkibidagi masalliqlar miqdori tekshiriluvchilardan olingan ma'lumotlardan va oziq-ovqat mahsulotlari bir porsiyasining o‘rtacha og‘irligi haqida mavjud ma'lumotlardan foydalanib aniqlanildi. Ma'lumotlar jadval shaklida berilgan bulib, 100 g maxsulot tarkibidagi mikronutrientlarning mikdori keltirilgan. Masalliqlar miqdori aniqlanganidan so‘ng har bir tekshiriluvchining haftalik va kunlik ovqat ratsionidagi vitaminlar va ma'danli moddalar miqdori aniqlandi. Bu ko‘rsatkichlarni aniqlashda M.M.Skurixinning «O расчете ценности пищевых продуктов питания по данным таблиц химического состава» (1991) nomli kitobi juda qo’l keldi (36). Kuzatuv ishlarimizda A.I. Zaychenko, M.N. Volgarev, G.I. Bondarev, V.Ya.Vissarionova va boshqalar tomonidan ishlab chiqilgan “ Методические рекомендации по вопросам изучения фактического питания и состояния здоровья населения в связи с характером питания” nomli uslubiy qo‘llanmasidan keng foydalandik (17). Ushbu qo‘llanmaning muhim jihati shundaki, unda aholi barcha guruhlarining amaldagi ovqatlanishini o‘rganish uchun kerakli tavsiyanomalar, jadvallar, anketadan namuna va boshqalar keltirilgan . Olingan natijalar Windows xp operatsion tizimining Microsoft Excel va Origin 6.1. dasturida statistik qayta ishlandi . 38
Anketa va uni tuldirish namunasi A N K E T A 1. Familiyasi, ismi 2. Yoshi 3. Millati 4. Kasbi 5. Manzilgohi 6. Qanday mazali ovqatni xush ko‘rasiz: shur, shirin, achchiq (keraklisini tagiga chizing). 7. Bir kunda necha marta ovqatlanasiz? 8. Qachon ko‘p ovqat yeysiz: nonushta, tushlik, ikkinchi tushlik, kechki ovqat keraklisini tagiga chizing. 9. Buy uzunligi (sm). 10. Tana og‘irligi (kg).
Ovqatlanish haqidagi ma'lumotlarni to‘ldirish tartibi. 1. Dam olish kunlari hisobga olingan holda 7 kun davomida to‘ldiring. 2. Iste'mol qilingan ovqatning nomi va yeyilgan miqdorini aniq qilib ko‘rsating. Suyuq taomlar uchun stakanlar, choy qoshiq, osh qoshiq, kosa, tovoq, tarelka (to‘liq yoki yarim), porsiyali ovqatlar uchun miqdor va og‘irligi, masalan, bir dona kotlet - 75 g va hokazo, kasha, chakki - osh qoshiq miqdorida, shakar, qand, shirinliklar choy qoshiq miqdorida, donalab, non bo‘lakcha hisobida. 3. “Qo‘shimcha ovqatlanish” grafasida iste'mol qilingan narsalar yoziladi, masalan, bitta olma, bir dona bodring, bir stakan choy va hokazo. 39
ku nla r tar
raq Nonushta. Tarkibi va miqdori
Tushlik. Tarkibi va miqdori 2- tushlik. Tarkibi va miqdori
Kechki ovqat. Tarkibi va miqdori Qo‘shimcha ovqat. Tarkibi va miqdori 1 2
4 5 6 7 1 1 2 3 4
2 1 2 3 4
3 1 2 3 4
4 1 2 3 4
5 1 2 3 4
6 1 2 3 4
7 1 2 3 4
40
3 – BOB. OLINGAN NATIJALAR VA ULARNING TAHLILI 3.1. Qishloq va shahar aholisining kunlik ovqatining kimyoviy tarkibi Ma'lumki, kunlik ratsion bilan qabul qilingan oziq moddalarning kimyoviy tarkibi bo‘yicha xulosa qilish uchun iste'mol qilingan ovqatdagi mahsulotlarni hisoblab chiqish lozim. Shu nuqtai-nazardan biz o‘tkazgan kuzatuvlarda iste'mol taomlaridagi oziq moddalarning turlari aniqlanib, bir tekshiriluvchi soniga o‘rtacha chiqarildi. Olingan natijalar 30-39 yoshdagilar uchun me'yor qilib olingan mahsulotlarning miqdoriga solishtirildi. Bu borada O‘zRSSV sanitariya, gigiena va kasb kasalliklari ilmiy tekshirish instituti xodimlari tomonidan ishlab chiqilgan “Нормы физиологических потребностей в пищевых веществах и энергии для различных групп населения Узбекистан ” nomli hujjatdan foydalanildi (22). Shundan so‘ng, iste'mol qilingan ovqat ratsionidagi o‘rganilgan mikronutrientlarning miqdori yuqorida nomi keltirilgan ya'ni, oziq-ovqat mahsulotlarining kimyoviy tarkibi nomli maxsus jadvallardan foydalanib aniqlanildi.
Ma'lumki, kishilarning ovqat ratsionida asosiy oziq moddalar (essensial oziq moddalar), ya'ni, oqsillar, yog‘lar va uglevodlardan tashqari organizmda kechadigan qator metabolitik jarayonlar uchun qo‘shimcha oziq moddalar, ya'ni vitaminlar va mineral moddalarning ham ma'lum miqdorda hamda nisbatda bo‘lishi muhim. Aqliy mehnat bilan shug‘ullanuvchi kishilar tomonidan aqliy jihatdan ko‘p yuklamalar bajarilishi inobatga olinsa, essensial oziq moddalar hamda mikronutrientlarning iste'mol taomlari tarkibida yetarli miqdorda bo‘lishi juda muhimdir. Mikronutrientlarga bo‘lgan me'yoriy talab asosiy oziq moddalarnikiga nisbatan kam miqdorda bo‘lsada, ularning kunlik ovqat bilan doimiy iste'mol qilib turilishini, birinchidan, ularning organizmda mustaqil holda sintez qilinmasligi (vitamin D bundan mustasno), ikkinchidan, hozirgi paytda mavjud bo‘lgan ekologik disbalans tufayli vitaminlar va mineral moddalarga bo‘lgan me'yoriy talablarning o‘zgarib turishi bilan tushuntirish mumkin. Quyida Kasbi tumanidagi Novqat qishlog‘idagi va Qarshi shahridagi Beklar mahallasida istiqomat qiluvchi aqliy mehnat bilan shug‘ullanuvchi 30-39 yoshli aholi
41
guruhiing ovqat ratsionidagi ayrim vitaminlar va ma'danli moddalar bilan ta'minlanishi borasidagi ma'lumotlarni keltiramiz .
Kasbi tumani Novqat qishlog‘ida istiqomat qiladigan aqliy mehnat bilan shug‘ullanuvchi kishilarning vitaminlar bilan qay daraja ta'minlanganligi 1-jadval va 1- rasmda keltirilgan. Unga ko‘ra vitamin A bilan ta'minlanishi me'yorga nisbatan sezilarli darajada past bo‘lib, 30-39 yoshli erkak va ayollarda bu ko‘rsatkich tegishli holda me'yordagi 1000 va 800 mkg o‘rniga mos ravishda 736 va 512 mkgni tashkil qildi. Bunday taqchillikni foizlarda ifodalaydigan bo‘lsak, aqliy mehnat bilan shug‘ullanuvchi erkaklarda ushbu mikronutrientga bo‘lgan talab 73,6% ga qondirilgan bo‘lsa, ayollarda bunday ko‘rsatkich 64% ni tashkil etdi.
42
1-jadval Kasbi tumanidagi Novqat qishlog‘idagi aqliy mehnat bilan shug‘ullanuvchilarning ovqat ratsionidagi ayrim vitaminlar miqdori. Vitaminlar 30-39 yoshli Erkaklar Ayollar A, mkg 736 512 Me'yor, mkg 1000 800
Qondirilishi, % 73,6
64 D, mkg 1,8 1,6 Me'yor, mkg 2,5 2,5
Qondirilishi, % 72
64 C, mg 42 38 Me'yor, mg 70 70
Qondirilishi, % 60
54,3 B 12 , mkg 2,3 1,9 Me'yor, mkg 3,0 3,0
Qondirilishi, % 76,7
63,3
Xuddi shuningdek, vitamin D ning ham ancha tanqisligi kuzatiladi. Chunonchi, ushbu yoshdagi erkaklarda unga bo‘lgan talab 72 foizga qondirilgan bo‘lsa, ayollarda esa bu ko‘rsatkich 64 foizni tashkil etdi. Bu degani iste'mol taomidagi D vitaminning miqdori me'yorga nisbatan mos ravishda 28 va 36 foizlarga kam ekanligini ko‘rsatadi. Bunday holatni tekshiriluvchilarning kunlik iste'mol taomlari tarkibida D vitaminga boy mahsulotlarni (baliq yog‘i, sariyog‘, tvorog va b) yetarli darajada qabul qilmaganliklari bilan tushuntirish mumkin. Bunday taqchilliq suvda eriydigan vitaminlar guruhiga kiruvchi С hamda B 12
ayollarda mos ravishda 60 va 54,3 foizlarga qondirilgan bo‘lsa, B 12 vitamini esa 76,7 va 63,3 foizlar bilan ta'minlangan. 43
1-rasm. Kasbi tumanidagi Novqat qishlog‘idagi aqliy mehnat bilan shug‘ullanuvchilarning ovqat ratsionidagi ayrim vitaminlar miqdorining foizlarda ifodalanishi. Vitamin C ning bunday darajada kam bo‘lishining asosiy sababi, meva- sabzavotlarning, ko‘katlarning dekabr oylarida tarkibidagi vitaminlar miqdorining kam bo‘lishi bilan tushuntirish mumkin. Vitamin B 12 ning tekshiriluvchilar iste'mol taomlarida kamligini hayvon mahsulotlaridan go‘sht, tuxumlarni ancha-muncha kam iste'mol qilinishi bilan izohlash mumkin. Qarshi shahridagi Beklar mahallasida istiqomat qiluvchi aqliy mehnat bilan shug‘ullanuvchi 30-39 yoshli aholi guruhiing ovqat ratsionidagi ayrim vitaminlar bilan ta'minlanganligi 2-jadval va 2-rasmda o‘z aksini topgan.
44
2-jadval Qarshi shahri Beklar mahallasidagi aqliy mehnat bilan shug‘ullanuvchilarning ovqat ratsionidagi ayrim vitaminlar miqdori. Vitaminlar 30-39 yoshli Erkaklar Ayollar A, mkg 925 687 Me'yor, mkg 1000 800
Qondirilishi, % 92,5
85,9 D, mkg 2,1 1,9 Me'yor, mkg 2,5 2,5
Qondirilishi, % 84
76 C, mg 58 53 Me'yor, mg 70 70
Qondirilishi, % 82,8
75,7 B 12 , mkg 2,4 2,2 Me'yor, mkg 3,0 3,0
Qondirilishi, % 80
73,3
Olingan natijalar shuni ko‘rsatadiki, tekshiriluvchilarning o‘rganilgan vitaminlar bilan ta'minlanishi qishloqda istiqomat qiladigan aqliy mehnat bilan shug‘ullanuvchi kishilarga qaraganda me'yorga yaqin yoki me'yordan biroz kamligi yaqqol namoyon bo‘ldi. Masalan, A vitamin erkaklarda me'yor 1000, ayollarda esa 800 mkg bo‘lsa, bizning olgan natijamiz mos ravishda 925 va 687 mkgni tashkil etdi. Bu foizlarda ifodalanadigan bo‘lsa, 7,5 va 14,1 foizlarga kam ekanligi ko‘rinadi. O‘rganilgan D vitamin esa erkaklarda me'yorga biroz yaqin (16 foiz kam), ayollarda esa me'yordan bir muncha chetlanish kuzatilgan (me'yordagi 2,5 mkg o‘rniga 1,9 mkgni tashkil etdi). Xuddi shunday keskin bo‘lmagan taqchillik C hamda B 12 vitaminlarda kuzatildi. C vitaminga bo‘lgan talab erkaklarda 82,8 foizga, ayollarda esa 75,7 foizga qondirilgan bo‘lsa, B 12 vitamini mos holda 80 va 73,3 foizlar bilan ta'minlangan. 45
2-rasm Qarshi shahri Beklar mahallasidagi aqliy mehnat Download 0.54 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|