Qor va ko‘chkilardan himoyalash inshootlari. Reja

Qor va ko‘chkilardan himoyalash inshootlari.


Reja:
1.Respublikamiz tog’li hududlari
2.Qordan himoyalovchi vositalar
3.Xulosa
4.Foydalanilgan adabiyotlar
Respublikamizning tog`li, tog`oldi, daryo bo`ylari hududlarida yashaydigan aholi va xalq xo`jaligi ob’ektlariga katta xavf tug`diradigan tabiiy ofatlardan biri yer kuchishidir. Ko`chki sodir bo`lishi mumkin bo`lgan hududlarga Toshkent, Andijon, Fargona, Samarqand, Surxondaryo, Qashqaqaryo, shuningdek, Jizzax va Naman­gan viloyatlarining ayrim tumanlari kiradi. Har yili respublikamizda 150-250 ta ko`chki hodisasi sodir bo`ladi. Og`irlik ta’sirida tog` jinslarining tog` yonbag`ri bo`ylab siljishi ko`chki deb ataladi.
Ko`chkilar tog` yonbag`rini suv yuvishi natijasida qiyalikning oshishi, shamollar ta’sirida yoki yog`inlar va yer osti suvlaridan namlanishi oqibatida jinslar mustahkamligining susayishi, seysmik tebranishlar ta’siri hamda joyning geologik sharoitini hisobga olmay inson tomonidan olib borilgan xo`jalik faoliyati ta’siridan sodir bo`lishi mumkin. Ko`chkilarning 90% tog`larda, 1000-1700 m balandlikda ro`y beradi.
Tik tushgan va jarli tog` yonbag`irlarida, daryo vodiylarida va dengiz qirg`oqlarida asosan, shamol uchirib ketishi (nurash), yer usti va yer osti suvlari faoliyati ta’sirida tog` jinslarining bo`shashishi hisobiga katta massalar va tog` jinslarining uzilib, ag`darilib tushishi o`pirilish deb ataladi. 

Yo'llarning olib kiriladigan qismlarini qor ko'chkilaridan uchta yo'l bilan himoya qilish mumkin: qor bo'roni olib boradigan qorni yo'l yaqinida ushlab turish va yo'l uchun xavfsiz masofada yoki oldindan tayyorlangan joyda qor konlarini hosil qilish; yo'l ustidagi qor yog'adigan oqim tezligini oshirish va yo'lda qor to'planishining oldini olish; maxsus inshootlar yordamida yo'lni qordan to'liq qoplash.

Himoya qilishning dastlabki ikkita usuli amaliy foydalanishga ega bo'ldi. Yo'lni qordan butunlay himoya qiladigan inshootlarni qurish, piyodalarga qarshi galereyalardan tashqari, hali ham jahon amaliyotida qo'llanila boshlandi.

Yo'llarni qor ko'chkilaridan himoya qilish yoki sirpanishni kamaytirish bo'yicha chora-tadbirlar qor ko'chkilarining paydo bo'lish sabablarini aniqlagandan so'ng ishlab chiqiladi va birinchi navbatda kuchli sirpanishlarda, keyin esa boshqa joylarda amalga oshiriladi

Qordan himoya qiluvchi tuzilmalar va qurilmalarning tasnifi va ularning ishlash tamoyillari.

Xizmat muddati bo'yicha barcha qordan himoya qiluvchi tuzilmalar va qurilmalar doimiy va vaqtinchalik bo'linadi. Doimiy ravishda yo'llarni qor ko'chkilaridan himoya qilish vositalari va yo'llarni qurish, rekonstruktsiya qilish yoki ta'mirlash paytida uning butun umri davomida tashkil etiladigan inshootlar kiradi. Bu pastki qavatning shakli va parametrlarini takomillashtirish, qazish joylarida saqlash javonlari; temir-beton yoki yog'och qorni ushlab turuvchi va qor o'tkazadigan to'siqlar; shiyponlar, galereyalar; qor o'tkazmaydigan inshootlar va boshqalar.

Vaqtinchalik vositalar har yili kuzda yoki qishning boshida tashkil etiladigan yoki o'rnatiladigan himoya vositalarini o'z ichiga oladi. Bular qor devorlari va qor xandaqlari; yog'och ko'chma qalqonlar; polimer yoki qog'oz materiallardan tayyorlangan to'rlar, tuvallar va lentalar va boshqalar.

Ish printsipiga ko'ra, qorni ushlab turish moslamalarini ikki guruhga bo'lish mumkin: qattiq (kar) to'siqlar va bo'shliqlar (panjara) bilan to'siqlar sifatida ishlash.

To'siqlarning qorga qarshi xususiyatlari o'tkazuvchanlik va ma'rifat bilan ajralib turadi. To'siqning o'tkazuvchanligi koeffitsient bilan baholanadi, bu erda V1-to'siq ortidagi shamolning o'rtacha tezligi; v2-to'siqqa yaqinlashishda shamolning o'rtacha tezligi. Lümenlik koeffitsient bilan baholanadi, bu erda S1-lümen maydoni; S2 - to'siqning umumiy maydoni. Qattiq to'siqlar uchun r \ u003d 0 va r \ u003d 0.

Qordan himoya qiluvchi to'siqlarning o'tkazuvchanligi va ravshanligi shamol oqimi o'tishi paytida to'siqlar yaqinidagi girdobli zonalarning paydo bo'lishiga katta ta'sir ko'rsatadi, bu esa o'z navbatida kechiktirilgan qor konlarining shakli va hajmiga sezilarli ta'sir qiladi.

Vorteks zonalaridagi havo oqimlari qorni to'siqqa olib boradi, bu esa yotqizilgan qorning soddalashtirilgan yuzasini hosil qiladi. Qattiq to'siq ortida kuchli vorteks zonasi hosil bo'ladi (rasm. 15.11). 0,4-0,5 lümenlik bilan girdob zonasi deyarli yo'q va to'siq ortidagi qor shaftasi doimiy panjara orqasiga qaraganda ancha ko'proq cho'zilgan.




Xulosa

Ko`chkilar tog` yonbag`rini suv yuvishi natijasida qiyalikning oshishi, shamollar ta’sirida yoki yog`inlar va yer osti suvlaridan namlanishi oqibatida jinslar mustahkamligining susayishi, seysmik tebranishlar ta’siri hamda joyning geologik sharoitini hisobga olmay inson tomonidan olib borilgan xo`jalik faoliyati ta’siridan sodir bo`lishi mumkin. Ko`chkilarning 90% tog`larda, 1000-1700 m balandlikda ro`y beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Google.com
   

2. 
   Xudayqulov R.M., Maxmudova D.A. Avtomobil yo„llari. Darslik. – Toshkent: 2019 y.
   

3. 
   V.F.Babkov, O.V.Andreyev “Avtomobil yo„llarini qidiruv va loyihalash” I-qism. Toshkent – 2014 yil.
   

4. 
   ШНК 2.05-02-07 Автомобиль йўллари. Ўзбекистон Республикаси Давархитекқурилиш қўмитаси.Т.:2008 й.
   

5.
V.F.Babkov, O.V.Andreyev “Avtomobil yo„llarini qidiruv va loyihalash” II -qism. Toshkent – 2015 yil.