Qora metall va uning qotishmalari

Pulatlar va ularning sinflanishi

Pulatlar xozirgi zamon texnikasining barcha soxalarida xilma-xil detallar, mashinalar va konstruktsiyalar tayyorlash uchun ishlatiladigan asosiy material xisoblanadi. Pulat asosan chuyandan olinib, undan tarkibi bilan farklanadi. Pulatda uglerod va boshka elementlar mikdori chuyandagiga nisbatan kam buladi. Demak chuyandan pulat olishda chuyan tarkibidagi kushimcha elementlar mikdorini kamaytirish lozim buladi.

Xozirgi kunda pulat olishning uch usuli mavjud bulib, bularga konvertor, marten va elektr usullar kiradi. Kimyoviy tarkibiga kura pulatlar ikki guruxga, ya’ni uglerodli pulatlar guruxi bilan legirlangan pulatlar guruxiga bulinadi.
Ugderodli pulatlar. Tarkibida 2,14% gacha uglerod bulgan pulatlar uglerodli pulatlar deyiladi. Tarkibida 0,25% gacha uglerod bulgan pulatlar kam uglerodli, 0,25 dan 0,60% gacha uglerod bulgan pulatlar urtacha uglerodli va 0,60% dan kup uglerodi bulgan pulatlar esa kup uglerodli pulatlar deb ataladi.Uglerodli pulatlar, vazifasiga kura, konstruktsion pulatlar bilan asbobsozlik pulatlarga, sifatiga kura esa oddiy sifatli, sifatli va yukori sifatli pulatlarga bulinadi.
Uglerodli konstruktsion pulatlar sifatiga kura oddiy sifatli va sifatli pulatlarga bulinadi. Oddiy sifatli pulatlar A, B, va V
guruxlarga yoki ,  va  gurux pulatlarni ishlab chikarishni nazarda tutadi.
A guruxga mexanikaviy xossalari kafolatlangan,
B guruxga kimyoviy tarkibi kafolatlangan va
V guruxga esa xam mexanikaviy xossalari, xam kimyoviy tarkibi kafolatlangan pulatlar kiradi.
A gurux pulatlari St. xarflari va 0, 1, 2, ...., 7 rakamlari bilan markalanadi Rakam kancha katta bulsa pulatning pishikligi va kattikligi shuncha yukori, plastikligi esa shuncha kichik buladi.
B gurux pultlari M, K, B, St. xarflari va rakamlar bilan markalanadi (M - marten pulatini, K - konvertor va B - bessemer
pulatini bildiradi). Masalan MSt.0, MSt.5, KSt.4, BSt.1 va x.k.
V gurux pulatlari marten usulida va konvertor usulida tayyorlanadi. Bu gurux pulatlari VMSt.1, VMSt.2, VKSt.1, VKSt.2, kabi xarflar va rakamlar bilan markalanadi.
Sifatli pulatlarning kimyoviy tarkibi va mexanikaviy xossalari kafolatlangan buladi. Sifatli pulatlar tarkibidagi marganets mikdoriga kura ikki guruxchaga bulinadi.  gurux pulatlarda kupi bilan 0,8%; 11 gurux pulatlarida esa 1,2% gacha marganets buladi.
1 gurux pulatlar 05, 08, 10, 15, 20, ------, 85 ( 0,05% uglerod va 0,85% gacha marganets buladi).
 gurux pulatlar 15G, 20G, -----, 70G (0,15 dan 0,7% S va 0,8 dan 1,2% gacha marganets bor).
Uglerodli asbobsozlik pulatlar jumlasiga tarkibida 0,65 dan 1,35% gacha uglerod bulgan pulatlar kiradi. Bu pulatlar sifatli va yukori sifatli bulishi mukin. Uglerodli asbobsozlik pulatlar U7, U7A, U8, U8A, -------, U13, U13A bilan markalanadi. Bunday belgi pulat uglerodli (U), rakamlar uglerod mikdorini undan bir ulushini (7=0,7% S) bildiradi. A-xarfi pulatni yukori sifatli ekanligini bildiradi.