Qora qalpoq indd
Download 3.14 Mb. Pdf ko'rish
|
Mámleketlik tilde is júrgiziw
|
SÓZLERDIŃ BÓLEK JAZÍLÍWÍ
§53. 1) eki ya birneshe sózlerdin dizbeklesiwinen jasalǵan qospa atlıqlardıń sıńarları óz mánilerin joǵaltpaǵan bolsa, onday qospa atlıqlar bólek jazıladı: Aral teńizi, Orta Aziya, Batıs Evropa, Jaqın Shıǵıs, Góne Úrgenish, Ullı Britaniya, Arqa Kavkaz, mal sharwashılıǵı, awıl xojalıǵı, pútkil jer júzi hám t.b. 2) anıqlawısh hám ayqınlanıwshılıq qatnastaǵı qospa atlıqlar: mal qora, ayaq kiyim, bas kiyim, temir jol, tas jol, asfalt jol, ul bala, qız bala, jas óspirim, oqıw kitabı, til bilimi, Berdaq shayır, Jiyen jıraw, Ernazar alakóz, Qulen bolıs, Erejep tentek hám t.b. 3) atlıq hám kómekshi atawishlardıń dizbegindegi qospa sózler: Aral boyı, Kavkaz artı, saylaw aldı, úy qaptalı hám.b. §54. 1) eki yaki onnan kóp sapalıq, kelbetlikten jasalǵan qospa kelbetliklerdiń sıńarları bólek jazıladı: qara torı, kók ala, aq boz, qara qońır, aq quba, qızıl qońır hám t.b. 2) sońǵı komponenti kelbetlik jasawshı qosımtalı kelgen qospa kelbetlikler: ashıq, júzli, biyday reńli, keń jawırınlı, uzın boylı, kóp sanlı, úsh kúnlik, qoy kózli, kóp etajlı, bes balalı hám t.b. Sonday-aq, usı toparǵa kiretuǵın qospa kelbetliklerdiń qosımtasız jasalǵan túrleri de bólek jazıladı: bota kóz, er júrek, biyday reń hám t.b. 3) predikativlik baylanıstaǵı atawısh sóz dizbeginen payda bolǵan qospa kelbetlikler bólek jazıladı: esi durıs, kem aqıl, júzi qara, mańlayı qara, mańlayı sor, júzi sur, pir qaqqan, kórse qızar hám t.b. §55. 1) sanaq san hám aralas túrdegi qospa sanlıqlar bólek jazıladı: on bir, on bes, on toǵiz, eliw bes, bes júz eliw, bir mıń toǵız júz toqsan bir, jigirma birinshi (ásir) hám t.b. 2) bólshek sanlıqlar: úshten bir, tórtten biri, eki pútin besten úsh hám t.b. §56. Qospa feyillerdiń sıńarları bólek jazıladı: tamam boldı, kirip shıqtı, aytıp boldı, tastıyıq etti, maqul kórdi, barıp keldi, islep júr, uyqılap atır, kómek berdi, jaqsı muwapıqdi, qol qoydı, jazıp boldı t.b. Sonday-aq ápkel, ákel, ápket, áket, apar usaǵan qısqartılıp aytılatuǵın feyiller jazıwda bólek jazıladı: alıp kel, alıp ket, alıp bar hám t.b. §57. 1) jer, jaq, tárep, man kómekshileriniń siltew almasıqlarǵa qosılıwınan jasalǵan qospa ráwishler bólek 420 421 jazıladı: bul jaqqa, bul jerde, sol jaqqa, sol jerde, sol jaqta, sol tárepte, bul manda, geyde bular awızeki sóylewde: buyerde, soyaqqa, soyerde, bumanda, somanda túrinde birigip aytıladı, biraq, imlada bulardıń tolıq túri jazıladı; 2) bir sózi hár túrli almasıq, waqıt, orın mánili atawıshlar hám basqa da sózler menen dizbeklesip, qospa ráwish jasap kelgende bólek jazıladı: bir kúni, bir jerde, bir jaqta, bir waqıtta, bir jón, bir qatar, bir talay, bir tárepleme, aqırı bir, bári bir, taǵı birde, jáne birde hám t.b. §58. Sóz aqırında kelgen ba/be (ma/me, pa/pe) soraw janapayları ǵoy, ǵana, emish sıyaqlı janapaylar ózinen burın kelgen sózlerden bólek jazıladı: isleyseń be, oqıysań ba, barasań ba, isley me, oqıy ma, aytıp pa, ayta ǵoy, kele ǵoy, sen ǵana, aytqan emish hám t.b. Al, soraw janapayları túbir menen qosımtanıń arasında kelgende qosılıp jazıladı: oqıymısań, baramısań, jazıpbısań, kórippiseń hám t.b. Download 3.14 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|