249-mashq. O‘qing. O‘tgan zamon fe’llarini aniqlab, turini, yasalishi va tuslanishini tushuntiring, so‘ngra quyidagi jadvalga joylab, zamon ma’nosini ifodalovchi affiks tagiga to‘g‘ri, shaxs-son affiksi tagiga to‘lqinli chiziq chizing.
|
Yaqin o‘tgan zamon fe’li
|
Uzoq o‘tgan zamon fe’li
|
O‘tgan zamon davom fe’li
|
O‘tgan zamon maqsad fe’li
|
O‘tgan zamon hikoya fe’li
|
|
|
|
|
|
1. Kun botgan, lekin qorli cho‘qqilarni chulg‘ab olgan ulkan alanga so‘nmagan, butkul borliq: osmono‘par tog‘lar, ko‘m-ko‘k archazor qirlar, yam-yashil yaylovlar, sharqirab oqqan soy — hamma-hammasi go‘yo bu ulkan alanganing shu’lasiga chulg‘angan-u, bo‘lakcha bir tiniqlik kasb etgan, tog‘u toshlargina emas, hatto maysalarga ham oltindan jilo berilganday mayin tovlanar, shabadada yastangan o‘tloqlar dam ko‘k-sarg‘ish ipakday eshilar, dam qizg‘ish rangga kirib, yal-yal yonardi... Qaerdadir ko‘kda, ko‘z ilg‘amas balandlikda, so‘fito‘rg‘aylar vijir-vijir qiladi, tog‘u toshlar panasida kakliklar sayraydi. (O. Yoqubov.)
II. 1. Hammalari xayrlashib o‘z mamlakatlariga jo‘nabdilar. Abulqosim singlisini yurtiga olib borib, ota-onasining qo‘liga topshiribdi. So‘ng o‘z yurtiga jo‘nabdi. O‘z ona yurtiga yetib kelibdi. Olti oydan beri otasi mamlakatga to‘y berayotgan, shu kun to‘yning oxirgi kuni ekan. Abulqosim uyiga kelsa, akalari taxtda o‘tirganmish. («Gulpari».) 2. Bosh ko‘tardik, zulmdan Bo‘lmoqchi edik ozod. (H. O.)
III. Hademay Husaynning navkarlari bu notanish yigit bilan qarorgohga yaqinlashib keldilar; hashamdor chodirga kira berishda Muzaffarbek o‘z navkarlarini toqatsizlik bilan kutmoqda edi. U qo‘lini ko‘zlariga soyabon qilib uzoqlarga tikilar, chap qo‘li kattakon qilichning sopini mahkam qisib turardi. Vaqt o‘tib borar, Sulton Husayn esa kutishni xush ko‘rmasdi. (L. Batь.)
250-mashq. O‘qing, hozirgi zamon fe’llarini topib, turini anihlang. «Hozirgi zamon davom fe’li» va «Hozirgi-kelasi zamon fe’llari»ni ikki ustun shaklida yozib, yasalishi va tuslanishini tushuntiring.
Tekislikka yoqqan yomg‘ir tog‘ tepasiga qor bo‘lib tushgan ekan... Tog‘ning yarmidan pasti yomg‘irdan keyin qorayib, xiyol bug‘lanib turadi va uncha aniq ko‘rinmaydi.
Tekislikning uzoq chetidan chiqib kelgan yuk mashinasi shu toqqa qarab jadallab boryapti.
Shag‘al yotqizilgan yo‘lda yomg‘ir ko‘lmaklari uchraydi. G‘ildiraklardan sachragan suv bort taxtasiga shatirshutur uriladi va yo‘l bo‘yida ochilgan lolaqizg‘aldoqlarni jimgina silkitib o‘tadi. (P.Qodirov)
251-mashq. O‘qing, kelasi zamon fe’llarini topib, turini aniqlang va «Kelasi zamon gumon fe’li», «Kelasi zamon maqsad fe’llari»ni ikki ustun shaklida yozib, shaxs-son affikslari tagiga chizing.
1. Men Hirotga Sulton Husayn Boyqaro hazrat oliylarining amri bilan to‘ppa-to‘g‘ri jang maydonidan keldim. Ulug‘ sulton o‘z fuqarolarini baxtiyor va badavlat qilmoqchilar, adolat yo‘li bilan mamlakatni gullatib-yashnatmoqchilar; yordamga muhtoj bo‘lgan har bir kimsaga ko‘maklashmoqchilar. (L. Batь.) 2. Meni kutgil va men qaytarman O‘limlarni qoldirib dog‘da. 3. Faqat agar unasang, Yana bir shart qo‘yardim. (H. O.) 4. Kim biladi, balki Mirhaydar otamni ham oyog‘idan chalar bir kun...(O.) 5. Men sizni bir marta himoya qilarman, ikki marta himoya qilarman, oxir-oqibatda himoya qilolmay qolishim mumkin. (S.Ahm.) 6. Azizjon hech qanday ilmiy asosga suyanmagan holda paxtachilikka yovvoyi pushtni kiritmoqchi. (O‘.Usm.)
Do'stlaringiz bilan baham: |
