Qurilish materiallari,buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.


1. Maxmudova N.A., YUnusov J.YA. Uchebnoe posobie. Teplotexnika i teplotexnicheskie oborudovanie. TASI. Tashkent 2005.
2. Peregudov V. V. «Teplotexnika i teplotexnicheskoe oborudovanie» M.:Stroyizdat, 1990.
3. Maxmudova N. A. Issiqlik texnikasi va issiqlik texnikasi uskunalari. O‘quv Qo‘llanma TAKI. Toshkent 2012.

5 MAVZU

Bug’ bilan ishlov berish rejimi

Reja:
1.Bug’lanishqachon paydo bo’ladi

2. Suv bug’i. Bug’lanish tezligi.


Tayanch so’zlar: Suv bug’i, Van-der-Valьs ifodasi, Bug’lanish tezligi,
Bug’ hosil bo’lish jarayoni.
Suv bug’i suyuqlikdan bug’lash va qaynatish vositasida olinadi.
Bug’lanish deb istalgan haroratda suyuqlik yuzasida bug’ hosil bo’lishiga aytiladi. Bug’lanish jadalligi suyuqlik harorati va tabiatiga bog’liq.
Bug’lanish hodisasi quyidagicha yuz beradi: suyuqlikning alohida molekulalari uning yuzasida joylashib yuqori tezlik va mos yuqori kinetik energiyaga ega bo’lib, suyuqlik yuzaki tortishish kuchini yengib atrof-muxitga uchib chiqadi. Harorat oshgan sari bug’lanish jadalligi oshadi.
Harorat yanada oshgan sari, shunday moment hosil bo’ladi-ki, bunda butun suyuqlik vaznida bug’ hosil bo’ladi, bu xodisa qaynash deb ataladi.
Teskari xodisa, ya’ni bug’ni past haroratda suyuqlikka aylanishi bug’ kondensatsiyasi, suyuqlik kondensat deb ataladi.
P-V koordinatalarida bug’ hosil bo’lish jarayoni.

1. 
   P –V koordinatalarida doimiy bosimda bug’ hosil bo’lish jarayonini ko’rib chiqamiz(3-rasm). 1 kg suvni 0⁰ haroratda porshenli tsilindrga joylashtiramiz. P=const ning ayrim qiymati uchun suvning boshlang’ich xolati diagrammada _{ } nuqta ko’rinishida beriladi. Bunda uning solishtirma hajmi _{ }.
   

Agar doimiy bosimda suv isitilsa, uning xajmi oshadi va suvni qaynash holatiga to’g’ri keluvchi haroratda diagrammadagi _{ } nuktaga to’g’ri keladi. Qaynayotgan suv solishtirma xajmini _{ } deb belgilash kiirtilgan. Qaynayotgan suvga yana issiqlik berilsa, suv bug’ga aylanadi, bunda bosim va suv bilan bug’ aralashmasa harorati o’zgarmas bo’lib qoladi.
Bug’ hosil bo’lish jarayonida suvning oxirgi tomchisi bug’ga aylanganda, butun xajm bug’ bilan to’ladi. Bunda bug’ maksimal zichlikka ega bo’ladi. Bunda bug’ xajmini “to’yintiradi”, shuning uchun to’yingan bug’ deyiladi, qaynashga teng harorat esa to’yinish harorati deyiladi, _{ } deb belgilanadi va bosimga bog’liq:
_{ }

Suv to’liq bug’lanib bo’lgandan keyin bug’ quruq to’yingan (yoki quruq) bug’ deyiladi, bunday bug’ tarkibida qaynash haroratida (berilgan bosimda) suv zarralari bo’lmaydi. Nam bug’ quruqlik darajasi _{ } bilan tavsiflanadi. Quruqlik darajasi deb quruq to’yingan bug’ vazniy xissasiga aytiladi, bu bug’ 1kg nam bug’da mavjud. Masalan, 1kg bug’da 0,85 kg quruq bug’ va 0,15 kg qaynagan suv bor. Demak, bug’ quruqligi darajasi _{ } ; _{ } kattalik namlik darajasi deyiladi, 1kg nam bug’da mavjud qaynagan suv vazniy xissasini ko’rsatadi.

2. 
   Endi nisbatan yuqori bosimdagi bug’ hosil bo’lish jarayonini ko’rib chiqamiz. _{ } haroratdagi suvning solishtirma xajmi bosim oshishi bilan o’zgarmaydi (_{ }), chunki suv siqilmaydi. Qaynagan suvning solishtirma xajmi oshadi, chunki bosim oshgan sari qaynash harorati oshadi (_{ } nuqta). To’yingan bug’ga mos keluvchi _{ } nuqtasi s nuqtasidan chaproqda joylashadi, chunki bosim quruq to’yingan bug’ haroratiga nisbatan jadalroq oshadi va uning solishtirma xajmi kichrayadi.
   

P-V diagrammada doimiy bosimdagi jarayonlarni belgilovchi nuqtalarni birlashtirilsa, _{ } chiziqlari hosil bo’ladi. _{ } chiziq _{ } dagi suv xolatini tavsiflaydi va ordinata o’qiga parallel to’g’ri chiziqdir. _{ } chiziq – egri, b₁, b, b´, _{ } nuqtalarni birlashtiruvchi chiziq, suvni qaynagan xolatiga mos keladi._{ } chiziq - _{ } nuqtalarni birlashtiruvchi egri chiziq, to’yingan quruq bug’ xolatiga mos keladi. _{ } chiziqlar _{ } nuqtada kesishsa, bu nuqta kritik nuqta deyiladi. Bu nuqtada suyuqlik va gaz xossalaridagi farq yo’qoladi. _{ } nuqtasiga javob beruvchi ko’rsatkichlar kritik ko’rsatkichlar deyiladi. Suv uchun ular quyidagi qiymatlarga ega:

_{ } chiziq past chegaraviy, _{ } chiziq yuqori chegaraviy egri chiziq deb ataladi.
Bug’ hosil bo’lishi grafik jihatdan _{ } chiziq ko’rinishida tasvirlanadi. 1 kg qaynagan suvni quruq to’yingan bug’ga aylanishiga sarflanadigan issiqlik miqdori bug’ hosil bo’lishi issiqligi deyiladi va _{ } harfi bilan belgilanadi. Bosim oshishi bilan bug’ hosil bo’lishi isssiqligi kamayadi. Masalan,

Kritik xolatda _{ }.
Qozonhona agregatida quruq to’yingan bug’ odatda _{ } da qizishi davom etadi. Bu xolatda, bug’ fazoni to’yintirmaydi va berilgan bosimdagi to’yinish haroratidan yuqori haroratga ega. Bunday bug’ qizib ketgan bug’ deb ataladi.
Suv va bug’ning turli xolatlariga tegishli kattaliklarni belgilash uchun quyidagi indeksatsiya belgilangan: 0 - indeksli kattaliklar suvning boshlang’ich xolatiga tegishli ; _{ } - indeksli qaynash haroratiga qizigan suvga tegishli, _{ } - indeksli quruq to’yingan bug’ga; _{ } indeksli nam to’yingan bug’ga; p – indeksli qizib ketgan bug’ga tegishli.
Amaliyotda texnik hisoblar uchun zarur suv bug’i xolati ko’rsatkichlari maxsus jadvallar yordamida aniqlash qulay. Jadvallarda qaynagan suv holatlari _{ } va quruq to’yingan bug’ _{ } xolatlari xamda bug’ hosil bo’lishi issiqlik kattaligi _{ } ko’rsatkichlari berilgan.