Qushlarning ekologiyasi, amaliy axamiyati

Qushlarning qishloq va urmon xujaligidagi axamiyati
Dalashilik, polizshilik, bogdorshilik va urmonshilik xujaliklarida kupshilik qushlar zararli xasharotlar va kemiruvshilarni kirib, qishloq va urmon xujaligiga katta foyda keltiradi. Bularga shittaklar, moykutlar, dumparastlar, kurgulaklar, shak-shaklar, zargaldok, kakku, ola kizilishtonlar, kukkarga, mikkiy, sor, kuykinak, baliqshi va kupgina boshka qushlar misol bula oladi. Sosh yoki ola shugurshukning bitta koloniyasi, R.N.Melenbursevning ma’lumotlariga kura, Urta Osiyoda bir oy mobaynida kupayish vaktida 100 ming dona shigirtkani kiradi. Shu bilan birga, ola shugurshuk bolalarini oshib chiqkandan keyin gilos, olvoli va uzumzorlarga xujum kilib, ansha zarar etkazadi. M.D.Zverevning xisoblariga kura, Novosibirsk shaxri atrofida kora shugurshuklarining bitta oilasi bir uya davrida 7800 dona may kungizi va ularni lishinkalari bilan ovqatlangan, yoki mikkiy xar kuni uyasiga 10 dona kemiruvshilarni keltiradi, yoki bir oy davomida ya’ni bolalarini bokish davrida bir juft mikkiy 270 ta kemiruvshini kiradi. Shu keltirilgan misollarning uzi qushlarni qo’riqlash va ularning sonini oshirish kanshalik zarur ekanligini kursatadi. Ayniksa kupayish vaktida qushlarni bog, park, poliz, don maysalariga jalb qilish nixoyatda zarur. Shunki bu davrda ularning foydalik faoliyati keskin oshadi. Buning ushun sun’iy uyalar yasab erta baxorda kerakli joylarga osib kuyiladi. Mayda qushlar ushun yasalgan uyshalar 5-8 m balandlikka osib kuyiladi. Sun’iy uyashalarning ulshamini qushlarni ulshamiga karab yasash tavsiya etiladi. Masalan, shittak, kulrang pashshaxur: burmabuyin, dala shumshuklari ushun yasalgan uyshaning ishki devorlari orasidagi masofa 10-12 sm.ishki balandligi 17 sm, kirayotgan teshikdan uyshani tepasidagi masofa 3,5-4 sm bulsa, shugurshuk, sassikpopIchak, boyugli ushun yukoridagilarga muvofik 13-15, 22-4: 4,8-6: 2-2,5 sm bulishi lozim. Zagsha, kukkarga, mikkiy kabi qushlar ushun muvofik ravishda 16-18,22,5,7-9,2-2,5 sm bulishi tavsiya etiladi.
Qushlar qishloq va urmon xujaligida juda katta foyda keltirishi bilan birga, don xujaliklariga sezilarli darajada zarar xam keltiradi. Masalan, dala ispan shumshuklari Kozogistonda katta koloniyalar xosil kilib, uya kuradi va dexkonshilikka zarar etkazadi.
Qush va aviasiya. erodromda ovqatlanayotgan va uning atrofida uya kilayotgan qushlar ba’zi xollarda kunayotgan va erdan ushayotgan samolyotlar bilan tuknashadi. Samolyotlar ushun baliqshilar, kaptarlar, uchib utayotgan urdaklar, kunduzgi yirtkishlar, shugurshuk va maynalarning katta galalari nixoyatda xavfli xisoblanadi. Bunday noxush vokealarning oldini olish ushun odatda aerodromlarning ornitologik xolati o’rganiladi. Yirtkish qushlarning silueti urnatiladi, optik shishali sharlar osib kuyiladi. Kunduz kunlari xam faralari yokilgan xolatda kunishi erdan kutarilishi yaxshi samara beradi.