Quvvatlanishi va boshqarilishi

 3.Kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishni davlat tomonidan qo`llab-
quvvatlashning xorij tajribasi. 
Ko`pgina xorijiy mamlakatlarda kichik biznesning vujudga kelishi va 
muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi davlat yordami vositasida ta`minlanadi. Ularda bu ishda 
juda katta ijobiy tajriba to`plangan bo`lib, undan bizshshg sharoitlarimiz va 
xususiyatlarimizni xdoobga olgan holda foydalanish mumkin. 
Ko`pgina mamlakatlarda kichik korxonalar faoliyatini tartibga solishga umumiy 
yondashishlar va asosiy yo`nalishlar xosdir. Ularga quyidagilar kiradi: 
- kichik biznesni qo`llab-quvvatlashga yo`naltirilgan maxsus qonunlarni qabul 
qilish; 
- korxonalar faoliyatining umumiy va xususiy tomonlarini (masalan, kichik 
firmalarda boshqaruv usullarini) takomillashtirishni, biznes bilan shugullanishni 
istayotganlarga moliyaviy yordam ko`rsatishni, kichik biznesni rivojlantirishni
ko`zda tutuvchi ma`lum maqsadga qaratilgan davlat rejalarini ishlab chiqish; 
- 
kichik biznesni qo`llab-quvvatlashning tarkibiy-tashkiliy xizmatlarini tashkil 
etish; 
- kichik bizneslarga davlatning moliyaviy yordam ko`rsatishi (Italiyada kichik 
firmalar ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruk-torlik ishlarini 
moliyalashtirishga katta mablag’lar ajratiladi); 
- 
kichik biznesii kafolatlash va imtiyozli kreditlashtirish firmalarini tashkil
etish (Angliyada kichik korxonalarni moliyalashtirishni ti’minlovchi 
maxsus firmalar bor, buning ustiga davlat qarzlarining 70 % ii kafolatlaydi); 
- 
kichik korxonalar faoliyatini imtiyozli soliqqa tortishni keng tirqatish 
(masalan, Frantsiyada har yili 10000 ga yaqin korxonalar to`liq yoki qisman soliq 
to`lashdan ozod qilinadilar). 
Kichik biznesni qo`llab-kuvvatlash sohasidagi ba`zi bir mamlakatlar 
tijribasining qisqacha'bayonini keltiramiz. AQSH. AQSH 1953 yildayoq butun 
mamlakat bo`yicha vakillarning keng tarmog’iga ega kichik biznes ishlari bo`yicha 
ma`muriyat tashkil etilgan edi, unda 4 ming xodimlar xizmat qiladi. Bu tashkilot 
faoliyatining asosiy yo`nalishi shaxsiy ishni ochish va olib borishda yordam berish, 
kichik biznesga kreditlar va kafolatlangan qarzlar berishdan iborat. 
O`sha yili iktisodiyotning monopolistik sektorini davlat tomonidan tartibga 
solishning xukuqiy asoslarini tashkil qiluvchi kichik biznes to`g’risidagi konun 
qabul qilingan. 1986 yilda kichik korxonalarga yangi texnologiyalar, ilmiy-texnik va 
tajriba konstruktorlik tashkilotlarining ishlanmalarini topshirish imkoniyatini 
ta`minlovchi qonun qabul qilingan. 
Kichik korxonalarga ko`pchilik yarim xukumat tashkilotlari yordam 
ko`rsatadilar: xizmatlar savdosi soxasidagi siyosat bo`yicha qo`mita, Prezident 
1 

---

xuzuridagi xususiy tadbirkorlik muammolari bo`yicha max-sus komissiya, sanoat 
raqobatbardoshligi masalalari bo`yicha komissiya va boshqalar. 
• Ko`p sonli jamoatchilik tashkilotlari — savdo palatasi, sanoatchilarning milliy 
assotsiatsiyasi, savdo, qishloq xo`jaligidagi xar xil assotsiatsiyalar, klublar, guruhlar 
va hokazolar kichik biznesni ko`llab-quvvatlashga yordam ko`rsatadilar. AQSHda 
kichik korxonalar soliq imtiyozlaridan foydalanmaydi, ammo subsidiyalar, 
dotatsiyalar, moliyaviy kafolatlar bilan ko`llab-kuvvatlanadilar. 
YAponiya. Yaponiyada kichik korxonalarni ko`llab-quvvatlashda kichik biznes 
bo`yicha boshqarma, KO`Kni rivojlantirish bo`yicha davlat korporatsiyasi, 
moliyalashtirish bo`yicha milliy korporatsiya, KO`K assotsiatsiyalarining butun 
Yapon Federatsiyasi, KO`K butun yapon markazi va boshkalar faoliyat yuritadilar. 
Bulardan tashqari unga yaqin maxsus banklar KO`Kni kreditlashga xizmat qiladi. 
Davlat ko`llab-kuvvatlashi o`z ichiga quyidagilarni oladi: imtiyozli soliqqa tortish, 
jadallashtirilgan amortizatsiya, imtiyozli kredit-lashtirish, xodimlarni o`qitishda 
yordam, bankrotlik holida yordam ko`rsatish, KO`Kning texnik darajasi o`sishgai 
rag’batlantirish. 
Prefekturalarda harakat qiluvchi ZOOdan ortiq savdo-sanoat palatalari va ularning 
filiallari kichik korxonalarga maslahat, moliya, ta`lim yordamini ko`rsatadilar. 
Kichik beznesni qo`llab-kuvvatlashning maxsus fondi, xalq fondi xamda 
moliyaviy korporatsiya davlatning KO`Kni qo`llab-quvvatlashning moliyaviy 
bazasini tashkil etadilar. 
Xitoy. Xitoyda olib borilayotgan soliq va moliya siyosati, tashqi savdo, 
investitsion siyosat sohalarida islohotlarning chuqurlashuvi kichik korxonalarning 
tez rivojlanishiga yordam bergan. Ayniqsa, qishloq xo`jaligi, posyolka sanoati deb 
nomlangan kichik va xususiy ishlab chiqarish tez rivojlangan. Kurilish materiallari 
ishlab chiqarishning 70 %, tayyor kiyim-kechaklarning 40 %, qishloq xo`jaligi 
mahsulotlarining 80 %i kichik biznesning ulushiga to`g’ri keladi. Xitoy qishloqlari 
yalpi ijtimoiy mahsulotining 60 % posyolka korxonalarining ulushiga to`g’ri keladi. 
Posyolka korxonalarining muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi va arzon ishchi kuchyning 
mavjudligi ularni xoryukiy investitsiyalarni jalb qiluvchi ob`ektga aylantirgan. 
Janubiy Koreya. 1995 yilda KO`K mahsuloti eksportining salmog’i mamlakat 
umumiy eksport hajmining 30 %ni tashkil qilgan va 50 mlrd. AQSH dollarlga stgan. 
Bunga katga bank kreditlari yordam bergan. 
Kredit-pul siyosati shunday kurilganki, tijorat banklari o`z qnrzlarining 30 
% ini KO`Kga berishga majburlar. Mamlakatdagi kichik biznes (||ederatsiyasi, KO`K 
banki, texnologiyalarni sug’urta qilish federatsiyasi, Savdo va sanoat vazirligi 
KO`Kning rivojlanishiga yordam beradi. 
Sanoatni rivojlantirish siyosatishshg ajralmas qismi sifatida KO`K ping 
rivojlanishini qo`llab-quvvatlash siyosati sohasqtsa yirik qonunchilik bazasi tashkil 

---

etilgan: KO`K ni rag’batlantirish haqidagi dikret (1966Y.), KUKning sub-
kontraktli ishlarini rag’batlantirish haqidati qonun (1978Y.), faqat KO`K ishlab 
chiqaradigan tovarlar ro`yxati (1982Y.), KO`K o`zaro vrdam fondi haqidagi qoidalar 
(1984Y.), KO`K boshqaruv barqarorligi va (adshqalar. YOrdam, birinchi navbatda, 
yuqori eksport salohiyatiga ega bo`lgan korxonalarga ko`rsatiladi. 
Gollandiya. Bu mamlakatda KO`K ni qo`llab-quvvatlash uchun ko`pgana 
tashkilotlar mavjud: 
-KO`K uchun golland kengashi; 
-KO`K masalalari bo`yicha tadqiqotlar va konsalting; 
-KO`K uchun siyosatning qirollik federatsiyasi; 
- ijgimoiy biznes tashkilotlari tarmoq xususiyatlari bo`yicha ish beruvchilar sh 
xodimlarningxamkorligini ta`minlaydilar; 
-savdo palatasi konsapting xizmatlari ko`rsatadi; 
-KO`K instituti ishchi-xizmatchilarni o`qitish, maslahat berish bilan shugullanadi; 
- o`qish vaqtida shaxsiy korxonalarini ochgan talabalarga yordam 
ko`rsatish uchun «Mini-korxonalar fondi» tashkil etilgan; 
- ikkita Oliy o`quv yurti KO`K uchun mutaxassislarni tayyorlaydi; 
-kechkurunlari qatnash mumkin bo`lgan ko`pgina turli xil kurslar ishlaydi. 
Bularda ishni endi boshlovchilar shaxsiy ishni ochish, biznes-rejalar tuzish,
mislahatlar va axborotlar olish maqsadida o`qishlari mumkin. 
Frantsiya. Tadbirkorlikni qo`llab-kuvvatlashning asosiy maqsadi -bindlikning 
ko`payishi va raqobatbardoshlikning o`sishidir. Buning uchun quyidagilar qilinadi: 
to`g’ridan-to`gri yordam, axborotlarga kirish, ma`muriy to`siqlarni kamaytirish, 
soliqlarni kamaygirish va boshqalar. Frantsiyada KO`K ni qo`llab-quvvatlash bo`yicha 
har xil tashkilotlar tashkil qilingan: 
-KO`K konfederatsiyasi; 
-savdo palatasi; 
-xunarmaqdlik ishlari bo`yicha palata; 
-qishloq xo`jaligi palatasi; 
-investitsion xavf-xatarni sug’urtalashning frantsuz jamiyati; 
-biznesni tashkil qilish markazi va boshqalar. 
Yuqorida ko`rsatib o`tilgan mamlakatlarda qo`llaniladigan kichik biznesni qo`llab-
quvvatlash mexanizmlari faqat umumiy ko`rinishda bayon qilingan. Nrdamning 
ayrim yo`nalishlarini anikroq o`rganish va O`zbekiston iqgasodiyoti 
sharoitlarida ulardan foydalanish imko-niyatlarini belgilash kichik biznesni 
rivojlantirish uchun shubhasiz foyda keltirgan bo`lar edi. 
Qisqa xulosalar 

---

Tadbirkorlik deganda yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan mahsulot ishlab 
chiqarish (xizmatlar ko`rsatish) yo`li bilan tavakkal qilib, o`z mulkiy javobgarligi 
asosida amalga oshiriladigan tashabbuskorlik faoliyati tushuniladi. 
Tadbirkorlikning shakllanishi va rivojlanishi uchun iqgisodiy, siyosiy, ijtimoiy va 
xuquqiy shart-sharoitlar yaratilgan bo`lishi lozim. 
Tadbirkorlik ijtimoiy munosabatlar namoyon bo`lishining shakllaridan biri 
sifatida faqat jamiyatning salohiyatini oshirishga ko`maklashib qolmay, balki har 
qanday insonning qobiliyati va mahoratini namoyon etish uchun qulay zamin 
yaratadi, milliy boyliklarning ko`paytirish va jahon integratsiyalashuvi 
jarayonida milliy ruhni saqlab qolishga yordam beradi. SHuning uchun 
tadbirkorlikni rivojlantirish va uning huquqiy bazasini mustahkamlashga davlat 
tomonidan katta e`tibor berilmokda.