R e j a: Kichik guruhda bolalarni vaqt va fazoda mo’ljalga olishga o’rgatish. O’rta guruhda bolalarni vaqt va fazodada mo’ljalga olishga o’rgatish. Katta guruhda bolalarni vaqt va fazoda mo’ljalga olishga o’rgatish

Tevarak-atrofda muljal olish. Bolalarni kogoz varagi satxida predmetlarning kanday joylashganligini (chaprok, ungrok, urtasida, yukorirok, pastrok aniklashga) urgatish.

Daftar satxini anikdash va shakllarni shtrixlar orkali chizishni mashk kilish.

Bolalarga predmetlarni pol, kattik kogoz, daftar varagi ustiga joylashni mashk kildirish.

Tevarak atrofdagi narsalarning vaziyatini aniklashga doir mashklar.

Maktabga tayyorlov guruhida bolalarning xarakat yunalishida ularniig uzi va buyumlar orasidagi, buyumlarning uzi orasidagi fazoviy munosabatlarda, shuningdek, kogoz varagida (tekislikda) muljal olish malakalari rivojlantiriladi va mustaxkamlanadi. Bolalar bilan ishlash metodikasi “chapdan-ungdan”, “ustida-ostida” kabi karama-karshi

yunalishlarni ajratishga asoslanishi kerak.

Bolada kogoz varagida muljal olish malakalarini shakllantirish uchun bunday topshirik bernladi: varakning yukori chekkasiga 4 ta varakcha va pastki chekkasiga shuncha gulcha kuyish. SHundan keyin tarbiyachi bolalarga nima kaerda yotganini gapirib berishni taklif kilishi mumkin. Bundan keyin topshiriklarning murakkabrok variantlaridan (shakllar mikdorini ortti- rish, ular urinlarini almashtirish va x. k.) foydalanish maksadga muvofik. SHuningdek, “Kim eslab koladi?”, “Nima uzgardi?”, “Nimalari bilan fark kiladi?”, “Juft kartochkalar” kabi uyinlarni utkazish tavsiya kilinadi.

Bunday topshiriklarni utkazish metodikasi xakida fikr yuritamiz.

Olti yoshli bolalar “uziga” nisbatan tula ishonch bilan muljal oladilar. Ammo xali ularning kupchiligi buyumlarnkng, boshqa odamlarning ung va chap tomonlarini fark kilishda kiynaladilar. Ularni, masalan, uzi tomoniga yuzi bilan aylangan urtogining ung kuli uning chap kuli karshisida bulish xoli ajablantiradi.

Nega bunday bo’ladi? Oldingi ish natijasida bolada kuyidagi bilim va malakalarning puxta stereotipi (andozasi) yigilib koladi: ungda (ungrokda, ungga), ung kul turgan tomonda bo’ladi. Bu fazo “uzidan” muljal olishda mutlako tugri. Ammo endi vaziyat uzgardi. “Bolaga boshqa odamdan yoki boshqa buyumlardan mo’ljal olish taklif qilinadi. Demak, munosabat nuqtasi sub’ektning o’zidan tashqarida belgilanadi. Bu yerda oldingi tajriba fazoviy vaziyatlarning yangi variantlari bilan ziddiyatlikka kirishgandek bo’ladi. Haqiqatda esa, masalan, bola o’zi bilan juft bulib turgan Malik uzidan ung tomonda turganini yaxshi biladi. Bu endi odat, oddiy xaxixat. Ammo teskari fazoviy munosabatlarni (chunonchi, “Agar Malik mendan chap tomonda turgan bulsa, u xolda men undan ung tomonda turgan bulaman”) tushunish tayyorlov guruh bolalari uchun xam unchalik oson emas. Bu yerda “boshxa odamga nisbatan” muljal olish vaziyati mavjud. Buni tugri taxlil xilish uchun bsla eng oldin o’rtogining o’ng va chap xili (tomoni) aniqlaashi kerak. Katta guruhda bolalar bu malakani egallab olishgan, endi esa shu malaka puxta va ustivor ko’nikma bulishi kerak.

Olti yoshli bolalar o’ng va chap tomonni boshqa odamga nisbatan anixlashni xuddi uziga nisbatan ung va chap tomoini aniqlagandek aniqlashini yaxshi tushunib olmoqlari kerak (chap tomon ung xul turgan tomonda; o’ng tomon chap xo’l turgan tomonda). Anixlashning samarali usuli xayolan urtogining orqasiga turishdan iboratdir. SHunday xilib; “yuzi bilan orqasiga” boshlangich xolatidan, ya’ni bola o’rtogining orqasida turgan xolatida boshxa odamga nisbatan o’ng va chap tomonni aniqdash kerak; shundan keyin “yuzma-yuz” xolatida, ya’ni boshqa bola xarshisiga turib, “o’ng-chap”ni farqlash kerak.

Keyinroq esa xar qanday boshlang’ich xolatda, xatto o’rtog’i orqasi bilan turganda xam, “o’ng-chap” tomonlar aniqlanadi.