R. H. Ayupov va G. R. Boltaboeva  xalqaro savdoda yuqori texnologiyali mahsulotlar ulushi

Bir rangdagi ishlab chiqaruvchilar 
Bir rangdagi ishlab chiqaruvchilar –mahsuldorlik bo‘yicha hattoki eng yirik 
va yaxshi moliyalashtiriladigan korxonalardan ham ustnlik qiladigan innovatsion 
loyihalar, ochiq boshlang‘ich kodli dasturiy ta’minot va «Vikipediya» tavsif 
bergan turli joylarda tarqoq holda joylashgan minglab ko‘ngillilardir. Jamiyat 
a’zolari ularda xobbi sifatida, muloqot qilish yoki o‘z qadriyatlarini ifodalash 
uchun yoki shaxsiy ehtiyojlarini qondirish uchun ishtirok etadilar. Nufuz tizimlari 
vaboshqa stimullar mavjudligi tufayli, blokcheyn texnologiyasi ularning 
samaradorlikni 
oshirishi 
va 
yaratilayotgan 
qiymati 
uchun 
kimlarnidir 
mukofotlashga qodir bo’ladi.Bir rangdagi ishlab chiqarish hamjamiyatlari, Garvard 
professori Yoxay Benklerning iborasiga ko‘ra, «umumiy axborot makonidan 
foydalangan holda birgalikda bir rangdgi ishlab chiqarish» taqdim etishlari 

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
mumkin. Ijtimoiy ishlab chiqarish deb ataladigan bu tizim (bu hamBenkler 
atamasi) shuni ko‘zda tutadiki, mahsulotlar va hizmatlar iqtisodiyotning xususiy 
sektori doirasidan tashqarida yaratiladi va ular bironta korporatsiya yoki shaxsga 
tegishli bo‘lmaydi. Ko‘p sonli misollar orasida - Linux operatsion tizimini (hech 
kimga tegishli emas, lekin hozirda dunyoda eng yaxshi operatsion tizim 
hisoblanadi), «Vikipediya» ni (Wikimedia Foundation ga tegishli) va Firefox 
web-brauzerini (Mozilla Foundationga tegishli) keltirish mumkin. Bir rangdagi 
ishlab chiqarish shuningdek, qatnashchilar nimanidir jamoaviy ravishda ishlab 
chiqarishi uchun ijtimoiy o‘zaro aloqa qiladigan, lekin ularning mehnat natijasi 
jamoat korxonasiga tegishli bo‘lmagan xususiy sektordagi faoliyatni ham 
tavsiflashi mumkin.Bir rangdagi ishlab chiqarish biznes-model sifatida ikkita 
sababga ko‘ra muhimdir. Birinchidan, ba’zida bir rangdagi qatnashchilar ko‘ngilli 
ravishda tovarlar va hizmatlar ishlab chiqarish bo‘yicha jamoaviy faoliyat bilan 
shug‘ullanadilar, korporatsiya esa bu ishda kurator funksiyalarini bajaradi va tijorat 
foydasini qo‘lgakiritadi. Masalan, o‘quvchilar Reddit munozaralar platformasi 
kontentini yaratadilar, lekin unga egalik qilma olmaydilar. Reddit –AQSHda trafik 
hajmi bo‘yicha o‘ninchi o‘rinda turadigan web-sayt. Ikkinchidan, bunda 
kompaniyalartashqi mehnat resurslarining keng fondlariga murojaat qiladi. IBM 
kompaniyasi Linux tarafdoriga aylandi va Linux hamjamiyatiga yuzlab million 
dollar turadigan dasturiy ta’minot hadya qildi. Natijada, IBM o‘z tizimlarini ishlab 
chiqish uchun yiliga 900 million dollar tejab qoldi, hamda dasturiy ta’minot va 
hizmatlar ko‘p milliardlik biznesini yo‘lga qo‘ygan platforma yaratdi.Blokcheyn 
texnologiyasiqatnashchilarga hamjamiyatga samarali hissa qo‘shish uchun rasmiy 
nufuz tizimi ishlab chiqish imkonini beradi. Odobsiz xulq-atvorga to‘sqinlik qilish 
uchun qatnashchilardan umumiy fondga kichik miqdorda kirish badali talab 
qilinishi mumkin. Badal miqdori jamiyat faoliyati qo‘shilgan hissadan kelib chiqib, 
o‘sishi yoki kamayishi mumkin. Korporativ hamjamiyatlarda qatnashchilarular 
yaratadigan qiymatda ishtirok etishi va qo‘shgan hissasi uchun to‘lov olishi 
mumkin, smart-shartnomalar esa bunda tranzaksiya harajatlarini pasaytiradi va 
firma chegaralarini ochadi.Umuman olganda,birgalikda bir rangdagi ishlab 

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
chiqarish hamjamiyat qiymat yaratish va yangi tarmoq modellari markazidan o‘rin 
topadi. Aksariyat tarmoqlarda innovatsiya yakuniy mahsulot yaratish uchun 
muntazam birlashadigan intellektual mulk va yirik mutaxassislar fondi hamda 
korporativ va xususiy qatnashchilar tarmoqlariga tobora ko‘proq bog‘liq 
bo‘lmoqda. IBMLinuxni qo‘llab-quvvatlagani kabi, firmalarbirgalikda yoki 
jamoaviy mehnat bilan qiymat yaratish uchun ochiq boshlang‘ich kod tashkil 
qiladigan tarmoqlarga ham kirishlari mumkin. 
Internetning birinchi avlodida ko‘plab intellektual mulk yaratuvchilaro’z 
ishlari uchuntegishli mukofotlar olmaganlar. Musiqachilar va dramaturglar, 
jurnalistlar va fotograflar, rassomlar, modelerlar, olimlar, me’morlar, muhandislar, 
ovoz yozish kompaniyalari, nashriyotlar, galereyalar, kinostudiyalar ko’pchilik 
hollarda 
universitetlar va yirik korporatsiyalarga bog‘langan bo‘lib, 
ularmualliflardan intellektual mulk huquqlarini o‘zining intellektual mulkida 
tobora kichik qiymat ulushi evaziga o‘z huquqlarini berishni talab 
qilgan.Blokcheyn texnologiyasiintellektual mulkyaratuvchilarga uning uchun 
qiymat olishga imkon beradigan yangi platforma taklif qiladi. Haqiqiylik, holat va 
mulk sertifikatlarini o‘z ichiga oladigan san’at asarlari raqamli reestrini tasavvur 
qiling. Ascribeyangi startapi rassomlarga mustaqil ravishda raqamli asarlarni 
tarmoqqa yuklash, yakuniy versiyani qayd etish va ularni shu tariqa uzatishga 
imkon beradiki, ular bitkoin kabi bir to‘plamdan boshqasiga o‘tib turadi. Bu 
shubhasiz, mualliflik huquqlari uchun ulkan o‘sishdir. Yangi texnologiya 
intellektual mulkuchun tegishli bo‘lgan muammoni raqamli huquqlarni 
boshqarishning mavjud tizimlaridan foydalangan holda yaxshiroq hal qilishga 
imkon beradi va natijada rassomintellektual mulkini qaerda va qachon e’lon 
qilishni o‘zi hal qilishi mumkin bo‘ladi.Blokcheyn asosidagi ishonch 
protokolishirkatlar – umumiy maqsadlarni ko‘zlaydigan qatnashchilar jamoasi 
tomonidan tashkil qilinadigan va nazorat qilinadigan mustaqil uyushmalar tashkil 
bo’lishiga turtki beradi.«Uberni birgalikdagi iste’mol iqtisodiyoti kompaniyasi deb 
atash – bema’nilikdir, - deydi Garvard professori Benkler. –Uberiste’molchilar 
uchun tashuvlar qiymatini pasaytiradigan biznes yaratish uchun mobil 

---