Р. Халимметова илмий тадқИҚот методологияси

 

---

46 
 
 
Илмий ижодий фаолиятда олимнинг фазилатларини 3 турга бўлиш 
мумкин 
 
2.4.1-Чизма 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. Шахсий 
фазилатлари: 
- Ижтимоий 
манфаатларини ўз 
шахсий 
манфаатларидан юқори 
қўйиш; 
- адолатли ва эркин 
бўлиш; 
- камтар ва очиқ 
чеҳрали бўлиш. 
- мустақил ўз
- фикрига эга 
бўлиш; 
- одамлар, илмий 
жамоа билан тил топа 
олиш. 
- босиқ ва ўзига 
ишонч, қатъиятли, 
оила олдида 
масъулиятли бўлиш. 
- ўзига ўзи талабчан 
бўлиш. 
- билимдонлик, 
ташкилотчи бўлиши. 
- жамиятдаги 
мавжуд муаммоларни 
ечишда ўз ёрдамини 
бериши. 
- фанга фидойи 
бўлиши. 
- мантиқий 
фикрлаши. 
- Эксизтенциялисти
к (яшаш, мавжудлик) 
хусусияти ва ҳ-к. 
3. Профессионал 
фазилатлари: 
- 
Ўз касбига 
қизиқиш; 
- 
фан ривожланиш 
қонуниятларини 
англай олиши; 
- 
ўз малакасини 
доимо ошириб 
бориши; 
- 
интуист 
(синчков) бўлиши; 
- 
ўз қадр-
қимматини сақлаб 
қолиши; 
- 
олимлик одоби, 
маданиятига амал 
қилган ҳолда 
ижодкорликни 
ривожлантириши ва 
қўллаши; 
- 
ватан ва миллат 
олдидаги ижтимоий 
масъулияти, 
фидойилиги; 
- 
инсоният 
олдидаги масъулияти; 
- 
янгиликлардан 
бохабар бўлиши. 
2. Амалий 
фазилатлари: 
- 
Ўз сўзи устидан 
чиқа билиши; 
- 
ташабусскор, 
ишбилармон ва 
тадбиркор бўлиши; 
- 
олимлик одоби 
ва маданиятига амал 
қилиши; 
- 
энг мураккаб 
нарса ва ҳодисалар 
тўғрисида содда тил 
билан сўзлай олиши; 
- 
фанга 
фидойилигини янги 
инновацион ғояларни 
амалга оширишда фаол 
бўлиши; 
- 
прагматистик 
(иш, ҳаракат, фаоллик) 
ҳусусияти; 
- 
шахс, жамият, 
давлат
манфаатдорларини 
уйғунлаштира олиши 
ва ҳ-к. 
Илмий ижодий фаолиятда олимнинг 3 
та фазилатлари 

---

47 
 
Олим 
ўз 
тадқиқотларининг 
ғайриинсонийлиги 
ва 
улардан 
фойдаланиш 
учун 
жавобгарликни 
тўлалигича 
ишни 
буюртма қилган ва 
унга ҳақ тўлаган 
ижтимоий кучлар, 
ҳукуматлар, 
фирмалар ёки айрим 
шахсларга юклашга 
ҳақли эмас. Албатта, йирик илмий кашфиётнинг барча оқибатларини ҳам
олдиндан айтиб бўлмайди. Уларни баҳолашда келишмовчиликлар ва хатолар 
бўлиши мумкин. Илмий тадқиқотнинг мақсадлари ва методларига берилган 
ахлоқий баҳо ҳам баҳсли бўлиши мумкин. Аммо, бу ҳол бундай баҳоларни 
бериш ва улар учун ижтимоий жавобгар бўлиш мажбуриятини олимлар 
зиммасидан соқит этмайди. Дарҳақиқат, таниқли фаласуф олим З.Давронов 
таъкидлаганидек, “Олимликнинг манбаи теварак-атроф, табиат, жамият, 
инсонлар турмуш тарзи манбаларини ўрганиш, билим олиш, маърифатли 
бўлиш билан боғлиқ. Олимлик – машаққат”.
7
Олимларнинг ижтимоий масъулияти масаласи атом қуроли яратилиши 
муносабати билан, айниқса, долзарб аҳамият касб этди. Эндиликда фан 
ютуқлари экологик ёки бошқа хил ҳалокатларни келтириб чиқариши мумкин 
бўлган ҳар бир ҳолда ушбу масала кўтарилади. Ҳозирги вақтда олимларнинг 
ижтимоий масъулияти ғояси умумэътироф этилмоқда. Чунки илмий 
кашфиётлар ишлаб чиқаришда самарали қўлланилади ва бунинг натижасида 
бутун дунё ҳамда одамларнинг турмуш тарзи ҳам ўзгаради. Фандаги ижодий 
эркинлик тафаккурнинг табиат ва жамият ҳодисаларининг теран моҳиятини 
очиб беришга муттасил интилишда намоён бўлади. 
Фанни олимлар ҳамжамияти ривожлантиради. Шу сабабли фан муайян 
ижтимоий ва касбий ташкилотга, ривожланган коммуникациялар тизимига эга 
бўлади. Френсис Бекон ўз даврида шундай деб қайд этган эди: “Фаннинг 
такомиллашувини бирон-бир одамнинг қобилияти ёки уддабиронлигидан эмас 
балки, бир-бирининг ўрнига келувчи кўплаб авлодларнинг изчил фаолиятидан 
кутиш лозим”. Олим – доим у ёки бу ижтимоий-маданий муҳит вакили. 
Мавжуд илмий-ижодий имкониятларга бутун ижтимоий-маданий майдоннинг 
таъсири фаннинг софлик даражасини кўрсатади. 
Фанда ҳақиқатни излаш, танқид, баҳс, мунозара ҳам қўллаб-қувватланади. 
Олим ўзининг касбий маҳоратини мақолалар, асарлар эълон қилиш, илмий 
давраларда маърузалар билан чиқиш, фанга доир малакавий талабларга жавоб 
бериш орқали муттасил тасдиқлайди ва кўпинча ўз оппонентлари-ҳамкасблари 
7
Давронов З. Баркомолликка даъват мактублар. –Т.:”Иқтисод-молия”, 2011-116-б.