R. O. Xolbekov

i
r
u
Q
a
g
r
i
x
o
i
n
h
s
i
r
i
t
n
a
ll
o
r
u
q
,
h
s
i
r
u
Q
a
g
r
i
x
o
i
n
h
s
i
r
i
t
n
a
ll
o
r
u
q
,
h
s
i
r
u
Q
a
g
r
i
x
o
i
n
h
s
i
r
i
t
n
a
ll
o
r
u
q
,
h
s
i
r
u
Q
a
g
r
i
x
o
i
n
h
s
i
r
i
t
n
a
ll
o
r
u
q
,
h
s
i
r
u
Q
,
h
s
i
r
u
q
a
t
y
a
q
,
h
s
i
z
a
k
t
e
y
h
s
i
h
s
a
ll
i
m
o
k
a
t
)
i
v
u
z
o
y
a
y
i
r
å
t
l
a
g
x
u
b
(
)
i
v
u
z
o
y
a
y
i
r
å
t
l
a
g
x
u
b
(
h
s
a
l
r
i
m
’
a
T
)
i
v
u
z
o
y
a
y
i
r
å
t
l
a
g
x
u
b
(
h
s
a
l
r
i
m
’
a
T
)
i
v
u
z
o
y
a
y
i
r
å
t
l
a
g
x
u
b
(
h
s
a
l
r
i
m
’
a
T
)
i
v
u
z
o
y
a
y
i
r
å
t
l
a
g
x
u
b
(
h
s
a
l
r
i
m
’
a
T
)
i
v
u
z
o
y
a
y
i
r
å
t
l
a
g
x
u
b
(
h
s
a
l
r
i
m
’
a
T
-
d
u
m
it
a
d
b
it
r
a
t
-
a
q
a
r
i
m
r
a
t
n
å
v
n
I
b
it
r
a
t
i
m
a
q
a
r
-
m
u
S
a
m
-
d
u
m
it
a
d
b
it
r
a
t
i
m
a
q
a
r
r
a
t
n
å
v
n
I
b
it
r
a
t
i
m
a
q
a
r
-
m
u
S
a
m
-
d
u
m
it
a
d
b
it
r
a
t
-
a
q
a
r
i
m
r
a
t
n
å
v
n
I
b
it
r
a
t
i
m
a
q
a
r
Kartochkani to‘ldirdi _________(lavozim)_____(imzo)_________
________________________________________________________
(Ismi sharfi)
«___«______________20 __y.
Ko‘p ustunli kartochkalarning yana biri sifatida «Asosiy ishlab chi-
qarish» xarajatlari hisobi uchun yuritiladigan kartochkani misol sifatida
kåltirish mumkin.
Kartochkalar maxsus kartotåkalarda saqlanadi. Kartotåkaga karto-
chkalar  joylashtirilayotganda  moddiy  javobgarligi  joylangan  o‘rni  va
boshqa  xususiyatlariga  ahamiyat  bårib,  guruhlarga  ajratilgan  holda
qo‘yiladi.
i
h
c
v
o
l
r
å
t
k
a
r
a
x
i
n
t
k
å
y
b
O
i
h
c
v
o
l
r
å
t
k
a
r
a
x
i
n
t
k
å
y
b
O
i
h
c
v
o
l
r
å
t
k
a
r
a
x
i
n
t
k
å
y
b
O
i
h
c
v
o
l
r
å
t
k
a
r
a
x
i
n
t
k
å
y
b
O
i
h
c
v
o
l
r
å
t
k
a
r
a
x
i
n
t
k
å
y
b
O
a
v
i
r
a
l
t
n
å
m
å
l
e
k
il
i
h
c
o
r
i
t
x
i
i
m
o
n
r
a
li
g
l
å
b
a
q
h
s
o
b
y
i
s
o
s
A
y
i
s
o
s
A
y
i
s
o
s
A
y
i
s
o
s
A
y
i
s
o
s
A
t
k
å
y
b
o
m
u
h
u
m
il
q
u
ll
à
a
t
a
g
t
k
å
y
b
o
y
i
s
o
s
A
m
u
h
u
m
il
q
u
ll
à
a
t
a
g
t
k
å
y
b
o
y
i
s
o
s
A
m
u
h
u
m
il
q
u
ll
à
a
t
a
g
t
k
å
y
b
o
y
i
s
o
s
A
m
u
h
u
m
il
q
u
ll
à
a
t
a
g
t
k
å
y
b
o
y
i
s
o
s
A
m
u
h
u
m
il
q
u
ll
à
a
t
a
g
t
k
å
y
b
o
y
i
s
o
s
A
i
m
o
n
r
a
l
a
m
li
r
u
q
,
r
a
l
a
m
a
l
s
o
m
1
2
3
4
5
6
7 – R.O.  Xolbekov

98
Buxgaltåriya hisobi rågistrlari yozuv turlariga ko‘ra 3 xil bo‘ladi:
1. Xronologik hisob rågistrlari.
2. Tizimli hisob rågistrlari.
3. Kombinatsiyalashgan rågistrlar.
Xronologik  hisob  rågistrlarining  o‘ziga  xos  xususiyati  shundaki,
undagi yozuvlar xronologik tartibda aks ettirilib boriladi. Bu yozuvlar
orqali jarayonning qisqacha mazmuni, sodir bo‘lgan muddati va sum-
masining xronologik tartibi aks ettirilib boriladi.
Masalan,  «Jarayonlarni  ro‘yxat  qilish  jurnali»  xronologik  hisob
rågistriga  misol  bo‘lib,  u  hisobning  måmorial-ordår  shaklida  qo‘l-
laniladi.
Tizimli hisob rågistrlari jarayonlarning ma’lum bir bålgilari bo‘yicha
tizimlashgan  (guruhlashgan)  holda  aks  ettirilishi  bilan  xususiyatlidir.
«Bosh daftar» tizimli hisob rågistrlariga misol bo‘ladi.
Ushbu rågistrdan XV asr oxirlarida ikki yoqlama yozuv usuli vujudga
kålganidan boshlab foydalanish yo‘lga qo‘yilgan.
Buxgaltåriya daftarlari bir yilga mo‘ljallangan bo‘lib, hamma båtlari
raqamlanadi va bosh buxgaltår imzosi bilan tasdiqlanadi.
Buxgaltåriya daftarida korxona xo‘jalik mulklarini aks ettiradigan
schyotlar uchun båtlar ajratiladi. Sintåtik schyotlar uchun tågishli analitik
schyotlar ochilgan bo‘lsa, bosh daftarda båtlar ajratilayotganda e’tiborga
olish zarur. Masalan, savdo korxonasining chakana savdodagi tovarlari
2920  sintåtik  schyotida  yuritiladi.  Aytaylik,  shu  savdo  korxonasiga
qarashli 3 ta magazin mavjud. Bunday holatda bosh daftarda har bir
moddiy javobgar shaxs uchun alohida varaqlar qoldirilishi va umumiy
tovarlar  hisobi  aks  ettirilishi  uchun  ham  varaqlar  ajratilgan  bo‘lishi
zarur.
Buxgaltåriya daftarida mundarija ham bo‘lib, unda hisobi yuritila-
digan schyotlarning aks ettiriladigan varaqlari tartib raqami ko‘rsatilgan
bo‘ladi.
Buxgaltåriya hisob rågistri daftarining boshqa rågistrlardan afzalligi
quyidagilardan iborat:
– hisob ma’lumotlarining bir rågistrda mujassamlashganligi;
– hisob ma’lumotlari saqlanishi mustahkam ta’minlanganligi.
Buxgaltåriya daftarining kamchiliklari ham bo‘lib, ular quyidagilardan
iborat:
– buxgaltåriya xodimlari o‘rtasida måhnat taqsimotini to‘g‘ri yo‘lga
qo‘yishga xalaqit båradi, sababi, daftarda korxonada hisobi yuritiladigan
hamma schyotlar joylashgan. Buxgaltåriya xodimlari o‘zlariga birikti-

99
rilgan schyotga tågishli ma’lumotlarni aks ettirish uchun daftar bo‘sha-
shini kutishi kårak bo‘ladi;
– buxgaltåriya daftaridan hisob rågistri sifatida foydalanganda, hisob
ishlarining måxanizatsiyalashtirish imkoniyatlari kamayadi;
– buxgaltåriya xodimlari måhnat unumdorligini oshishiga xalaqit
båradi.
Birinchidan,  daftardan  galma-galdan  foydalanish  natijasida  vaqt
yo‘qotiladi,  ikkinchidan,  buxgaltåriya  daftarining  hajmi  katta  bo‘lib,
tågishli varaqni topib, undan foydalanishni såkinlashtiradi.
Buxgaltåriya  daftarlarining  barcha  varaqlaridan  hamma  vaqt
foydalanilavårilmaydi. To‘ldirilmagan varaqlar esa kålgusi hisobot davri
uchun foydalanilmaydi va hisob rågistrlari bilan bog‘liq xarajatlarning
oshishiga olib kåladi.
Buxgaltåriya daftarlari bir hisobot yili uchun mo‘ljallangan.
Buxgaltåriya rågistrlari ulardagi yozuv turiga ko‘ra, kombinatsiya-
lashgan shaklda ham bo‘ladi.
Kombinatsiyalashgan buxgaltåriya rågistrlarining o‘ziga xos xususiyati
shundaki, ularda xronologik va tizimli yozuvlar birgalikda aks ettiriladi.
Bunday rågistrlarning afzalligi quyidagilardan iborat:
– hisob ishlari ixchamlanadi;
– buxgaltåriya yozuvlari aks ettiriladigan rågistrlar miqdorini qisqar-
tiradi;
– õronologik va tizimli yozuvlar umumlashtirilgan hamda kombi-
natsiyalashtirilgan hisob rågistrlariga jurnal-ordår misol bo‘ladi.
Buxgaltåriya hisobi rågistrlari ularda aks ettiriladigan ma’lumotlar
hajmiga ko‘ra ikki turga ajratiladi:
1. Sintåtik rågistrlar.
2. Analitik rågistrlar.
Sintåtik rågistrlar sintåtik hisob ma’lumotlarini aks ettirishga mo‘ljal-
langan  bo‘lib,  ularga  bosh  daftar,  jarayonlarni  ro‘yxat  qilish  jurnali,
jurnal-ordårlar va boshqalar misol bo‘ladi.
Analitik rågistrlar analitik hisob ma’lumotlarini rasmiylashtirishda
qo‘llanilib, ularga matåriallar, asosiy vositalar, hisobdor shaxslar bilan
hisob-kitoblar va boshqa mulklar hisobi bo‘yicha yuritiladigan kartoch-
kalar misol bo‘ladi.
Xo‘jalik yurituvchi subyåkt faoliyati bilan bog‘liq jarayonlar dastlabki
hujjatlarda rasmiylashtiriladi. Ushbu boshlang‘ich hujjat ham shaklan,
ham mazmunan har tomonlama tåkshirilgandan so‘ng qayta ishlanadi.
Dastlabki hujjat ma’lumotlari asosida, buxgaltåriya rågistrlari to‘ldiriladi.

100
Ba’zi vaqtlarda buxgaltåriya rågistrlari ijroiya varaqlari asosida ham
rasmiylashtiriladi. Bunday holatlarga da’volar yuzasidan hisoblashish,
xodimdan alimånt summasini ushlab qolishlar, xodimning bankdan olgan
kråditlari yuzasidan ushlovlar uchun asos bo‘ladigan qonuniy kuchga
ega bo‘lgan sud qarorlari, bank bilan xodim o‘rtasida tuzilgan shart-
nomlar misol bo‘ladi.
Buxgaltåriya rågistrlari qanday dastlabki hujjatlar asosida rasmiylash-
tirilmasin quyidagi talablarga rioya etish zarurdir:
– dastlabki hujjatlarni tågishli blankaga rasmiylashtirilganligi;
– dastlabki hujjat hamma råkvizitlarining andozaga javob bårishi;
– ko‘rsatkichlarning arifmåtik to‘g‘ri hisoblangani;
– dastlabki hujjatlarda rasmiylashtirilgan xo‘jalik jarayonlari iqtisodiy
mazmunligi va qonuniyligi;
– tåkshirib, qayta ishlangan dastlabki hujjatlar asosida buxgaltåriya
rågistrlarini o‘z vaqtida va to‘g‘ri rasmiylashtirish;
– buxgaltåriya rågistrlari ma’lumotlari asosida buxgaltåriya balansi
va hisobotni tågishli ko‘rsatmalarga asosan to‘g‘ri va o‘z vaqtida tuzish;
–  hamma  talabga  javob  båradigan  balans  va  hisobot  boshqa
shakllarini o‘rnatilgan muddatda tågishli joylarga topshirish.
Yuqorida  kåltirilgan  talablardan  ko‘rinib  turibdiki,  buxgaltåriya
hisobi hisob ishlarining hamma bosqichlari bir-biriga uzviy bog‘liqdir.
Dastlabki  hujjatlarning  naqadar  to‘g‘ri  rasmiylashtirilishi,
buxgaltåriya rågistrlari ma’lumotlarini ham to‘g‘ri rasmiylashtirilishiga
asos bo‘ladi. O‘z navbatida buxgaltåriya rågistrlari moliyaviy hisobotlarni
o‘z vaqtida va to‘g‘ri ma’lumotlar asosida rasmiylashtirilishiga xizmat
qiladi. Ma’lumki, moliyaviy hisobot shakllari quyidagilardan iborat:
1. Buxgaltåriya balansi (1- shakl).
2. Moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobot (2- shakl).
3. Asosiy vositalar harakati to‘g‘risida hisobot (3- shakl).
4. Pul oqimi to‘g‘risida hisobot (4- shakl).
5. Xususiy kapital to‘g‘risida hisobot (5 -shakl).
 Yuqorida kåltirib o‘tilgan moliyaviy hisobotning hamma shakllari
ham korxonalar faoliyatini har tomonlama o‘rganish, tahlil qilish, nazorat
etish hamda boshqarish uchun xizmat qiladi.
Dåmak,  korxona  faoliyati  haqida  to‘g‘ri  xulosaga  kålish  uchun
moliyaviy hisobot ma’lumotlari haqqoniy aks ettirilgan bo‘lmog‘i zarur
ekan.
Buxgaltåriya  rågistrlarini  ulardagi  ma’lumotlarning  to‘g‘ri  va  o‘z
vaqtida aks ettirishini ahamiyati ham shundadir.

101
Buxgaltåriya  rågistrlariga  tågishli  ma’lumotlarni  aks  ettirishning
oldiga  qo‘yilgan  talablari  sanab  o‘tildi.  Shu  talablarga  javob  bårish
uchun esa quyidagi vazifalar bajarilishi kårak.
1. Dastlabki hujjatlarni har tomonlama tåkshirish.
2. Buxgaltåriya rågistrlari bilan to‘liq ta’minlanish.
3. Buxgaltåriya rågistrlariga hisobot davri boshlang‘ich qoldiqlarini
to‘g‘ri aks ettirib chiqish.
4. Buxgaltåriya provodkalarini hisob rågistlariga tågishli tartibda va
o‘z vaqtida yozish.
Buxgaltåriya rågistrlariga hisobot davri boshida boshlang‘ich qoldiqlar
aks ettirilganda, oldingi hisobot davri uchun oxirgi qoldiq ko‘rsatkichlari
olinadi.  Ushbu  boshlang‘ich  qoldiq  summalari  tågishli  buxgaltåriya
hisobi rågistrlarida aks ettirilayotganda, ularning tagiga chiziq chiziladi.
Bunday chiziq tortilishiga sabab, hisobot davri davomida aks ettirilgan
oborot summalari bilan boshlang‘ich qoldiq summasini xatolik bilan
qo‘shib yuborilmaslik.
Buxgaltåriya  rågistrlarida  yozuvlar  aks  ettirilayotganda,  dastlabki
hujjatlarga qo‘yilgan talablarga rioya etish zarur. Yozuvlarni aks ettirish
talablari shundaki, siyohli ruchkalardan, kimyoviy qalamlardan, yozuv
mashinkalardan  foydalaniladi.  Oddiy  rangli  qalamlardan  foydalanish
esa ta’qiqlanadi, bu bilan yozuvlarning o‘zgartirish oldi olinadi, yozuv-
larning uzoq vaqt saqlanishi ta’minlanadi.
Yozuvlarning buxgaltåriya rågistrlarida qanday usulda aks ettirishga
ko‘ra, mashinada yozish va qo‘lda yozishga bo‘lish mumkin.
Mashinada yozish dåganda, yozuv mashinalari, elåktron hisoblash
mashinalari yordamida buxgaltåriya rågistrlarini rasmiylashtirish tushu-
niladi.
Buxgaltåriya rågistrlaridagi yozuvlar ulardan nåcha nusxadan rasmiy-
lashtirilishiga ko‘ra, bir va bir nåcha nusxali bo‘ladi.
Bir nåcha nusxada buxgaltåriya hisobi rågistrlari rasmiylashtirilishida,
ularning har bir nusxasi alohida-alohida rasmiylashtirilishi yoki ko‘chirish
qog‘ozlaridan (kopirovka) foydalangan holda rasmiylashtirilishi mumkin.
Bir nåcha nusxada yoziladigan hujjatlar, asosan, dastlabki hujjatlar
bo‘lib, ularga dalolatnomalar, TTN (tovar-transport nakladnoy)larni,
schyot-fakturalarni, nakladnoylarni, to‘lov talabnomasi, to‘lov topshiriq-
nomalarini, shartnomalarni misol tariqasida kåltirish mumkin.
Ko‘chirish qog‘ozlari yordamida yozuvlarni aks ettirish orqali xato
yozuvlar kamayishiga, hisob ishlarini tåzlashishiga va oqibat natijasida
buxgaltåriya xodimlari måhnat unumdorligi oshishiga erishiladi.

102
2. Buxgaltåriya hisobi rågistrlaridagi xato
yozuvlarni tuzatish tartibi
Buxgaltåriya  hisob  rågistrlariga  ko‘rsatkichlar  aks  ettirilayotganda
e’tiborsizlik, ma’suliyatsizlik, tajribasizlik oqibatida xato yozuvlar yozi-
lishi mumkin.
Xato yozuvlar aks ettirilgani quyidagi holatlarda aniqlanishi mumkin.
1. Xato yozuv faqat bir rågistrlarda aks ettirilgan.
2. Xato yozuv noto‘g‘ri buxgaltåriya provodkasi natijasida vujudga
kålgan.
3. Buxgaltåriya provodkasi to‘g‘ri, ammo aks ettirilgan summa ko‘p
yoki kam yozilgan.
Xato yozuvni yuqorida kåltirilgan qaysi holatlardan birida aniqlan-
ganiga qarab tuzatish yozuvlari amalga oshiriladi.
Xatoning tuzatishni quyidagi usullari mavjud:
1. «Korråktura» usuli.
2. «Qizil qalam» usuli.
3. «Qo‘shimcha yozuv» usuli.
«Korråktura» usulidan xato yozuv faqat bir hisob rågistrida mavjudligi
aniqlangan holatda foydalaniladi.
«Korråktura» usulining mohiyati shundaki, xato yozuv ustidan in-
gichka chiziq tortilib, uning yoniga to‘g‘ri yozuv yoziladi hamda bu
haqda  xato  yozuvni  to‘g‘rilagan  javobgar  shaxs  yoki  bosh  buxgaltår
muddatni ko‘rsatib, imzo qo‘yadi.
Masalan, «Matåriallar» hisob schyotining dåbåti bilan buxgaltåriya
hisob rååstriga 40050 so‘m o‘rniga, 40000 so‘m yozilgan
40000 (14.03.05) «to‘g‘rilanganligiga ishonilsin» (imzo).
«Qizil qalam» usulidan buxgaltåriya provodkasi noto‘g‘ri bårilganida
yoki ko‘p summa aks ettirilganida foydalaniladi.
«Qizil qalam» usuli yordamida xato yozuv qizil rangli siyoh orqali
to‘g‘rilanadi. Ya’ni, qizil rangda yozilgan raqam, shu raqam yozilgan
oborot jami summasidan ayirilishi kårak.
Qizil  siyohdagi  yozuv  aks  ettirilib,  xato  yozuv  to‘g‘rilanganidan
so‘ngra, to‘g‘ri buxgaltåriya provodkasi hisob rågistrlariga yozib qo‘yiladi.
«Qizil  qalam»  usuliga  misolni  kåltirish  orqali  talabalarni,  ushbu
usul mohiyati bilan yaqindan tanishtiriladi.
Masalan, «Asosiy ishlab chiqarish» uchun ombordan matårial bårildi
60000 so‘m. Ushbu jarayon uchun buxgaltåriya provodkasi quyidagicha
bo‘ladi:

103
D
T
 2010 – «Asosiy ishlab chiqarish» schyoti – 60000 so‘m.
K
T
 1000 – «Matåriallar» schyoti – 60000 so‘m.
Buxgaltåriya xodimi tomonidan esa hisob rågistrlariga 600 000 so‘m
aks ettirilgani aniqlandi.
Xato  yozuvning  bir  «O»  raqamini  o‘chirish  orqali  to‘g‘rilash
mumkin emas. Dåmak, «Qizil qalam» usulidan foydalanishga to‘g‘ri
kåladi:
600000 − 540 000 = 60000.
Buxgaltåriya hisob rågistrlariga 540 000 so‘m ortiqcha yozilganligi
sababli, 600 000 dan 540 000 ayirilishi shart. Sxåma ko‘rinishida sintåtik
schyotlarga  taalluqli  buxgaltåriya  hisob  rågistrlaridagi  yozuvlar
quyidagicha aks ettiriladi:
D
T
+  Matåriallar  K
T
 -
D
T
+ Asosiy ishlab chiqarish K
T
-
  600 000
600 000
  540 000
540 000
Aksincha, yozilishi kårak bo‘lgan summadan kam summa yozilgani
aniqlansa, «Qo‘shimcha yozuv» usulidan foydalaniladi.
Masalan, xodimlarga hisoblangan ish haqidan daromad solig‘i ushlab
qolindi, 170 000 so‘m.
Xo‘jalik jarayoni buxgaltåriya hisob rågistrida quyidagi buxgaltåriya
provodkasi asosida aks ettiriladi:
D
T
  6700  –  «Xodimlar  bilan  måhnat  haqi  yuzasidan  hisob-kitob»
schyoti
K
T
 6400 – «Budjåt bilan hisob-kitob» schyoti.
Xato yozuv orqali yuqoridagi schyotlar uchun yuritiladigan buxgal-
tåriya  hisob  rågistriga  170  000  soni  o‘rniga  120  000  soni  yozilgani
aniqlandi.
170 000 − 120 000 = 50 000.
Xato  yozuv  to‘g‘rilanishi  uchun  50  000  qo‘shimcha  yozuv  aks
ettirilishi kårak.
Matåriallar  qiymatida  farqlar  ijobiy  yoki  salbiy  bo‘lishiga  ko‘ra
tågishli schyotlarga «Qo‘shimcha yozuv» yoki» qizil qalam» usuli orqali
aks ettiriladi.

104
3. Buxgaltåriya hisobi shakllari
Korxonalar faoliyati hisobi yuritilar ekan, bunda bir nåcha buxgal-
tåriya hisob shakllaridan foydalanadi.
Korxonada  qo‘llaniladigan  hisob  shakllarini  tanlash  quyidagi
omillarga bog‘liq bo‘ladi:
– korxona hisob ishlarining hajmi ko‘p yoki kamligiga;
– korxona buxgaltåriya xodimlarining malaka va tajribalariga;
– korxonada olib borilayotgan hisob siyosatiga.
Korxonada qaysi hisob shakli qo‘llanilishidan qat’iy nazar, O‘zbå-
kiston  Råspublikasining  «Buxgaltåriya  hisobi  to‘g‘risida»gi  qonuniga
to‘liq amal qilinishi shart.
Buxgaltåriya hisobi shakllari quyidagi turlarga bo‘linadi:
1. «Måmorial-ordår» shakli.
2. «Bosh daftar» shakli.
3. «Jurnal ordår» shakli.
4. «Elåktron-avtomatlashtirilgan» shakl.
Buxgaltåriya  hisobi  shakllari  bir  biridan  quyidagi  xususiyatlariga
ko‘ra farq qiladi:
1. Shakldagi rågistrlarning soni, vazifasiga ko‘ra.
2. Rågistrlarning tashqi ko‘rinishiga ko‘ra.
3. Rågistrlarda xronologik va tizimli yozuvlar aks ettirilishiga ko‘ra.
4. Sintåtik va analitik hisob ma’lumotlarini birgalikda yozish tartibiga
ko‘ra.
5. Yozuvlarni yozish tartibi va tåxnika vositalarning qo‘llash tartibiga
ko‘ra.
Quyida buxgaltåriya hisobi shakllarini alohida-alohida ko‘rib o‘tish
orqali ularning xususiyatlariga to‘xtab o‘tamiz.
«Måmorial-ordår» shakli.
Buxgaltåriya  hisobining  måmorial-ordår  shakli  hozirgi  vaqtda
kam foydalanib asosan, kichik korxonalarda va davlat muassasalarida
qo‘llaniladi.  «Måmorial»  so‘zining  ma’nosi  «Õotira  yoki  esdalik»
dåmakdir.
Måmorial-ordår  shakli  asosida  yuritiladigan  buxgaltåriya  hisobi
shaklida hujjatlar qayta ishlanishi va hisob rågistirlarida aks ettirilishi
kåtma-kåtligi kåltirilgan.
Ushbu buxgaltåriya hisob shaklini o‘ziga xos xususiyati shundaki,
xo‘jalik  jarayonlarini  yozish  uchun  sintåtik  va  analitik  hisob  uchun
maxsus jamg‘arma aylanma vådomostlardan foydalanadi.

105
Buxgaltåriyaga  topshirilgan  dastlabki  hujjatlar  har  tomonlama
tåkshirilgach, sintåtik va analitik hisob maxsus aylanma vådomostlari
to‘ldiriladi: bunday jamg‘arma aylanma vådomostlari asosiy vosi-
talar, pul mablag‘lari va qo‘yilmalar, ishlab chiqarish zaxiralari va
tayyor  mahsulot,  ishlab  chiqarish  xarajatlari,  mol  yåtkazib  bå-
ruvchilar bilan hisoblashish, måhnat haqi yuzasidan hisob-kitoblar,