R. safarova, M. G‘ulomov, M. Inoyatova savod o‘rgatish darslari 1-sinf o‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma
Download 329.09 Kb. Pdf ko'rish
|
xrpt fryrmz4o4fflt10i92htruh6d4sn4de0v3p0rinjotx9jvhilp44bbye5gtyjyx7pd68mih3452 (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Safarova, Rohat Savod o‘rgatish darslari
- Taqrizchilar: Tal’at G‘afforova
- Metodik qo‘llanma Respublika Ta’lim Markazi huzuridagi «Boshlang‘ich ta’lim» yo‘nalishi bo‘yicha ilmiy metodik kengashning
- ALIFBE TUZISHNING TAHLIL - TARKIB USULI
- Kitobxon.Com 7 SAVODGA O‘RGATISH DAVRIDA INTERFAOL USULLARDAN
- Ll, Uu
- «Qaynar xum
- «Ism»
|
R.SAFAROVA, M.G‘ULOMOV, M.INOYATOVA SAVOD O‘RGATISH DARSLARI 1-SINF O‘QITUVCHILAR UCHUN METODIK QO‘LLANMA To‘ldirilgan va qayta ishlangan ikkinchi nashr «TAFAKKUR» NASHRIYOTI TOSHKENT-2012
2 UDK: 372.416.2(072) BBK 74.268.1 ISBN: 978-9943-24-010-0 © «MA’NAVIYAT», 2003 © «TAFAKKUR», 2012 Safarova, Rohat Savod o‘rgatish darslari: O‘qituvchilar uchun meto- dik qo‘llanma / R. Safarova, M.G‘ulomov, M.Inoyatova. – T.: Tafakkur, 2012. – 144 b. ISBN: 978-9943-24-010-0 I. Safarova R., II. G‘ulomov M., III. Inoyatova, M. UDK: 372.416.2(072) BBK 74.268.1 1-sinfda Savod o‘rgatish darslarini o‘tishda o‘qituvchilarga metodik yordam sifatida yaratilgan ushbu qo‘llanma qayta ishlangan 2-nashr si- fatida Alifbe darsligiga tatbiq etilgan qator o‘zgarishlarni (yangi matn- lar, so‘zlar, rasmlar kiritilganligini) hisobga olgan holda ishlab chiqilgan bo‘lib, unda savod o‘rgatishning zamonaviy texnologiyalarini aks ettirish- ga e’tibor berildi. Qo‘llanmada savodga o‘rgatish darslaridan qator namu- nalar keltirilib, ular o‘qituvchilarga darslarni zamonaviy ta’lim talablariga muvofi q tarzda o‘tish imkonini beradi.
3 MUQADDIMA Darsliklarni, jumladan, savod o‘rgatishning asosi hisoblangan alifbe darsligini takomillashtirish davr talabidir. Takomillashtirish darslikning metodik qurilshiga, mazmuniga, g‘oyaviy yo‘nalishiga birdek aloqador bo‘lib, bunda, avvalo, didaktikaning umumiy mezonlariga hamda alifbe darsligi tuzilishining xususiy mezonlariga asoslaniladi. – g‘oyaviylik; – bayonning ilmiyligi, tushunarliligi; – ko‘rsatmalilik; – onglilik; – o‘quv materiallarining hayot bilan bevosita aloqadorligi; – bolalar yoshi va dunyoqarashi, o‘ziga xos ruhiy xususiyatlarini hi- sobga olinishi kabi qator didaktik mezonlar alifbe darsligining tuzi lishida, mazmunida hisobga olinishi zarurdir. Shuningdek, alifbe darsligini tuzishda qator xususiy jihatlar ham mav- jud bo‘lib, bular alifbe darsligini tuzishning asosiy qoidalarida ko‘zda tu- tishni taqozo qiladi. Alifbeni tuzishdagi asosiy qoidalar: alifbe materiali bolalarda ongli, to‘g‘ri va ravon o‘qish, shuningdek, harf, so‘z, kichik gap va bog‘lanishli matnlarni to‘g‘ri o‘qish malakalarini hosil qilishga yordam beradi. O‘qish uchun berilgan matnlar, rasmlar mav- zu jihatidan bolalarning saviyasiga mos bo‘lishi kerak; alifbeda bolalarning tafakkuri va nutqini o‘stirish uchun ta’lim-tarbi- yaviy matnlar hamda rasmlar beriladi. Rasmlar bolalarda savollarga javob berish ko‘nikmasini, talaffuz qilish qobiliyatini o‘stirishi, o‘quvchilarni nutq unsurlari bilan tanishtirishga, obrazli tafakkurini o‘stirishga, mustaqil ravishda so‘z tanlashiga, gap va hikoya tuzishi ga xizmat qilishi kerak; alifbening hajmi savod o‘rgatishga ajratilgan vaqtga mos bo‘lishi zarur; alifbening harfi , terilishi, qog‘ozi, matn va rasmlarning to‘liq tushu- narli bo‘lishiga, shuningdek, hoshiyaga, so‘zlar orasidagi masofaga, harf- ning hajmiga, qog‘ozga, rasmlarning bo‘yog‘iga va yozuvning namunasiga qo‘yilgan gigiyenik talablarga mos bo‘lishi zarur; alifbening tashqi ko‘rinishi chiroyli, bezagi ravshan, bolaga yoqadigan bo‘lishi lozim; alifbe darsligida ko‘rgazmalilik bola bevosita idrok etadigan aniq ob- razlar asosida bo‘ladi. Ko‘rgazmalilik mezonini asoslab bergan buyuk olim Y.A. Komenskiy uqtirganidek, agar biron-bir narsani bir necha sezgi a’zolari orqali idrok ettirish mumkin bo‘lsa, u narsani idrok qilish uchun bir necha sezgi a’zolarini ishga solish kerak (ya’ni eshitib bo‘ladigan nar- salarni eshittirish bilan; hidlarni - hidlatish; ta’mni - tatib ko‘rish, ushlab Kitobxon.Com 4 ko‘rish mumkin bo‘lgan narsalarni ushlatib ko‘rsatish vositasi bilan idrok qildirish lozim). Shuningdek, o‘quvchilar ongini faollashtirishda rebus-o‘yinlar, topish- moqlar, turli jumboqlar katta ahamiyatga molik bo‘lib, ular savodga o‘rgatish jarayonining qiziqarli va sermazmun bo‘lishiga imkon yaratadi. Savodga o‘rgatishning o‘ziga xos metodlari mavjud bo‘lib, bundagi asosiy talablar quyidagilardan iborat: a) o‘zbek tilining tovushlari va mazkur tovushlarning yozuvda ifo- dalanishining o‘ziga xos yo‘nalishlarini e’tiborga olish; b) maktab ostonasiga ilk bor qadam qo‘ygan bolaning ta’lim jarayo- niga moslashish imkoniyatlarini o‘rganish, alifbegacha bo‘lgan davrda o‘quvchilarni savod o‘rgatishga tayyorlash, ularda gapni so‘zdan, so‘zni bo‘g‘inlardan va nihoyat bo‘g‘inlarni alohida tovushlardan tashkil top- ganligi haqida tushunchani tarkib toptirish – savodga o‘rgatish alifbe- gacha bo‘lgan davrdan to alifbe davri tugagunga qadar davom etadi. Chunki o‘quvchining tovush, bo‘g‘in, so‘z va gapning o‘zaro aloqadorligi, uyg‘unligi va yaxlitligini to‘g‘ri idrok etishi orfografi k savodxonlikka, to- vushlarni to‘g‘ri talaffuz qilishga, bola nutqining rivojlanishi va o‘sishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Dastlab bola so‘zni idrok etishi, so‘ng so‘zni bo‘g‘inga, bo‘g‘inni tovushlarga ajrata olishi, gapni so‘zlardan, matnni gap lardan farqlay olishi lozimdir. Bu davrda asosiy e’tibor bola nutqini o‘stirishga, sinfda o‘quvchilar jamoasini tashkil qilishga, bolani hali yaxshi o‘zlashtirilmagan vaziyatda o‘zini erkin, bemalol his qilishiga, atrof- tevarak bilan tanishtirish, o‘quv- chilar jamoasi bilan do‘stona aloqa o‘rnatish kabilarga e’tibor beriladi. ALIFBE TUZISHNING TAHLIL - TARKIB USULI Boshlang‘ich sinfl arda o‘quvchining kelajakdagi taraqqiyotini belgi- lab beruvchi ruhiy, ta’limiy asoslar qo‘yiladi. Barkamol avlod taraqqiyoti savod chiqarishning asosi bo‘lgan alifbe darsligining ta’limiy-tarbiyaviy sifat darajasiga bog‘liq. Savodga o‘rgatish davrida ta’lim jarayonida qo‘llash uchun asos bo‘lib xizmat qiladigan tahlil-tarkib tovush usulining asosiy xususiyatlari quyi- dagilardan iborat: 1. Savodga o‘rgatishning ilk davridanoq jonli nutqdagi tovush bilan adabiy nutqdagi tovushni chog‘ishtirish asos qilib olinadi. O‘quvchi alif- begacha bo‘lgan davrda, shuningdek, bog‘chaning maktabga tayyorlov guruhlarida nutqdagi tovushlarni eshitish yo‘li bilan farqlashga o‘rgatiladi. Alifbe davrida esa tovushni so‘zdan ajratib olishga, shu tovushni ifoda- laydigan harfni tanishga o‘rgatiladi. Bunda tanishtirilishi lozim bo‘lgan Kitobxon.Com 5 tovush boshqa tovushlar sirasidan ajratiladi. Baland ovozda talaffuz qili- nadi, «tovush artikulyatsiyasi» ko‘rsatiladi. O‘quvchilarga tovushni talaf- fuz qildiriladi. Shundan so‘nggina tovushni ifodalaydigan harf shakli bilan tanish tiriladi. So‘zlarni o‘qishda esa tovush uyg‘unligiga, tovushlarni harf- lab emas, bo‘g‘inlab biriktirib o‘qishga alohida e’tibor beriladi. 2. Savodga o‘rgatishning barcha bosqichlarida nutq bo‘laklarini birlashtirish, uyg‘unlashtirish, tarkiblash yoki aksincha, yaxlit nutqni bo‘laklarga ajratish-tahlil qilishga oid fi kriy operatsiyalar amalga oshirila- di. Shuning uchun ham bu metod (ajratish-qo‘shish) tahlil-tarkib usuli deb ataladi. Savodga o‘rgatishning barcha bosqichlarida (alifbega tayyorgarlik davri, alifbe davri, alifbedan keyingi davrlarda) tahlil-tarkib operatsiyalari- dan unumli foydalanib boriladi. 3. Alifbe davrida o‘quv materiallarini tanlash va joylashtirishda o‘quvchining fi krlash darajasi, yoshi va imkoniyatlarini hisobga olgan holda, nutq tovushlarining xususiyatlari nazarda tutiladi. Bu tamoyil to- vush va harfl arni o‘rganish tartibiga, o‘qish uchun so‘z tanlashga, matn tanlashga, matnlar hajmiga bevosita taalluqlidir. 4. Alifbe davrida o‘qish va yozishga o‘rgatishning uyg‘unlikda, baravar olib borilishi tahlil-tarkib tovush usulining eng asosiy xususiyatlaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Tahlil va tarkibning savodga o‘rgatish davridagi bosqichlarini quyi- dagicha ko‘rsatish mumkin:
1. Matndan gapni ajratib olish. 2. Gapni so‘zlarga bo‘lish, birorta so‘zni tanlash. 3. So‘zni bo‘g‘inlarga bo‘lish. 4. Bo‘g‘indan tovushni ajratish, uning bosma va yozma shaklini ko‘rsatish hamda o‘rgatish. Tarkib: 1. Kesma harfdan bo‘g‘in va so‘z tuzish. 2. Tuzilgan so‘zni bo‘g‘inlab o‘qish. 3. Bir necha so‘zlarni o‘qish. 4. Yaxlit gapni o‘qish. 5. Yaxlit matnni o‘qish. Bolalarni savodga o‘rgatishda tahlil-tarkib qilishga undovchi mantiqiy topshiriqlardan foydalanib, o‘quvchilarda fi kr rivojlantiriladi. Fikrlash ja- rayonida o‘quvchilar tafakkur yuritish orqali qator mantiqiy operatsiyalar- ni bajaradilar. Ya’ni tahlil qiladilar, jumladan, so‘zning tovush tarkibini, so‘z tarkibidagi bo‘g‘inlarni, bo‘g‘inlarning ochiq yoki yopiqligini tahlil
6 qiladilar. O‘quvchilar so‘zlarni, ularning elementar belgilariga asoslangan holda yaxlit, ajralmaydigan bo‘laklarga ajratadilar. Tahlil o‘quvchilardagi mavjud ko‘nikmalarga, so‘zning tovush tarkibi orasidagi elementlarning assotsiativ (o‘zaro bog‘lanishli) aloqalarni anglash tajribasiga asoslangan holda amalga oshiriladi. Tarkib (qismlarga ajratish) esa, yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, tahlilga qarama-qarshi oppozitsiyada bo‘lgan mantiqiy fi kr- lash jarayonidir. Bu jarayon ham bola tafakkurining rivojlanishi uchun muhim ahamiyatga ega. Sintez (umumlashtirish) operatsiyalarini baja rish jarayonida o‘quvchilar o‘z onglarida mav jud bo‘lgan til vositalarining ma’nolari va funksional me’yorlarni umumlashtiradilar. Savodga o‘rgatishning ilk bosqichida o‘qituvchi oldida so‘zlarning yozuvda ifodalanishi, harf va tovush haqida tushuncha, so‘zni bo‘g‘in va tovushlarga ajratish, bog‘lanishli nutqni o‘stirish, boshlang‘ich orfo- grafi ya qoidalari xususida tasavvurni rivojlantirish, umuman ona tili ning go‘zalligi va rang-barangligini anglatishdek muhim vazifa turadi. Bu bosqichda muayyan turlarni tashkil etuvchi predmetlar nomi - alifbe dars- ligining alifbegacha bo‘lgan davrida: mevalar, sabzavot, poliz ekinlari- ning turlariga oid rasmlarning beri lishi, keyingi bosqichlarda joy nomlari, o‘rmon hayvonlari, parrandalarni turkumlab o‘rgatishga oid matnlar va rasmlarning tavsiya etilishi, tugallanmagan jumla, matn, so‘zlarning berili- shi, ularning o‘quvchi tomonidan davom ettirilishi, o‘zbek xalq maqollari, topishmoq, tez aytish va hikmatli so‘zlarning berilishi – bularning barchasi o‘quvchining nutqi va tafakkurini o‘stirishga qaratiladi. Alifbe darsligiga qo‘yiladigan xususiy talablar savodga o‘rgatishning o‘ziga xos xususiyatlaridan, o‘zbek tilining tovush tarkibidan kelib chiqadi: a) darslikda harfl ar tovush talaffuzi hamda yozuvdagi ifodasiga ko‘ra o‘quvchining oson o‘zlashtirishini hisobga olgan holda tartib lanadi. Masalan, o, n, a kabi harfl ar ham talaffuzi, ham yozilishi jihatidan oson harfl ar jumlasiga kiradi. Qolaversa, ta’limga ota-onalar tomonidan niho- yatda e’tibor kuchaygan hozirgi davrda bolalarning aksariyati bunday harf- tovushlarni o‘zlashtirgan holda maktab ostonasiga qadam qo‘ymoqdalar. Albatta, sinfda o‘quvchilarning bilim darajasi bir xilda bo‘lmaydi. Binobarin f, z, sh, ch kabi tovushlar ning yozilishi va talaffuzining bolalar uchun birmuncha murak kabligini hisobga olgan holda keyingi bosqichlar- da tavsiya qilinadi; b) tovush(harf)larni o‘rganish jarayonida harfga ilova tarzida beril- gan so‘zlar o‘quvchilar uchun amaliy jihatdan tanish buyum, narsa yoki hodisa ni ifodalashiga e’tibor qaratiladi; d) darslikda berilgan so‘zlar, o‘quvchilarning aniq fi kr yuritishini hi- sobga olgan holda, aksariyat narsa-buyum nomlaridan iborat bo‘ladi; c) so‘zlarni to‘g‘ri tanlanishi va tartiblanishi asosida imloga oid bilim- lar izchil rivojlantirilib boriladi. Kitobxon.Com 7 SAVODGA O‘RGATISH DAVRIDA INTERFAOL USULLARDAN FOYDALANISH (DIDAKTIK O‘YINLAR MISOLIDA) Savodga o‘rgatish darslari tayyorgarlik va asosiy davrni o‘z ichiga qam- rab olib, mazkur bosqichda o‘quvchilar bilan olib boriladigan ta’limiy- tarbiyaviy ishlar turli-tumandir. Xususan, bu davrda: matn, og‘zaki va yozma matn haqida, gap, matnning gaplardan tuzilishi, so‘z, gaplarning so‘zlardan tashkil topishi, ya’ni matn tuzish va uni bo‘laklarga bo‘lib matn tarkibini tashkil qiluvchi qismlarni idrok etishga o‘rgatish, bo‘g‘in, tovush, harf haqida ma’lumot berish, unli tovushlar va undosh tovushlar haqida ma’lumot berish, tovushlarning unli va undosh tovushlarga ajra- lishini o‘rgatish, alifbedagi rasmlar, o‘qituvchi yoki o‘quvchilar tomoni- dan tayyorlangan suratlar asosida matn tuzdirish, o‘quvchilar bilgan she’r, hikoya, ertak, maqol, tez aytish va boshqalarni yoddan ayttirish, ularga yangi she’r, hikoya, ertak, maqol, topishmoq kabilarni o‘rgatib borish, alifbe darsligidagi so‘zlar, uning ma’nolari ustida ishlash, tanish so‘zlar asosida o‘quvchilarni gap tuzishga o‘rgatish, harf va tovush orasidagi mu- tanosiblik va farqni tushuntirish ishlari olib boriladi. Mazkur Alifbe darsligiga kiritilgan jumboqli topshiriqlar ko‘lami bir- muncha keng bo‘lib, u o‘quvchilarni mustaqil fi krlashga o‘rgatadi. Zero, Prezidentimiz I.Karimov O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi IX ses- siyasida so‘zlagan nutqida: «Bolalarimizni qachondan boshlab, qanday qilib, qanday usulda va uslubda milliy qadriyatimiz, urf-odatlarimiz bilan tanishtirish kerak»ligini o‘ylab ko‘rishimiz lozimligini, ularda mustaqil fi kr lashga rag‘bat uyg‘otish uchun pedagogik jihatdan ta’sirchan vosita- larni izlab topish, o‘quv sharoitiga tatbiq etish zarurligini uqtirgan edilar. Darslikda 20 dan ortiq jumboqli topshiriq va krossvordlar berilgan. Jumboqli topshiriqlarni yechishda o‘qituvchi o‘quvchilar jamoasining imkoniyatlarini hisobga olishi, ba’zi topshiriqlarni yechish ga bolalarni ol- dindan tayyorlashi, ya’ni jumboqli topshiriqni kattalashtirilgan nusxasini ko‘rsatib, undagi ba’zi o‘rinlarni izohlashi maqsadga muvofi qdir. Masalan, darslikning 12-13-betlaridagi jumboqli topshiriq, «Ona-bola ish ustida» va «Erkin jonivorlarni sevadi» mavzusi asosidagi mazmunli rasm ham matn tuzish topshiriqlariga bog‘lab berilgan bo‘lib, ushbu mazmunli rasmlarda Erkin ismli bolaning oiladagi hayoti tasvirlangan. Darslikka jumboqli topshiriqlarning kiritilishi o‘quvchilarda mus- taqil fi krlashni rivojlantirishda, ularni topqirlikka va bilmdonlikka un- dashda katta ahamiyatga ega. Shuningdek, turmushda bola nutqida faol qo‘llaniladigan yoki ularga yaxshi tanish bo‘lgan «ma», «ma-na» (14-bet), kabi ba’zi so‘zlarning darslikka kiritilishi ham, avvalo, alifbe davrining boshlang‘ich bosqichida o‘quvchilarda muayyan harf-tovushga oid bilim-
8 larni mustahkamlashda, ularga tavsiya qilinayotgan o‘quv materiallarning yetarli darajada bo‘lishiga, ya’ni ko‘proq so‘z o‘qish imkoniyatini hosil qi- lishga, qolaversa, ish-harakatni bildiruvchi so‘zlar (fe’l)ga oid boshlang‘ich amaliy bilimlarni vujudga keltirishga qaratilgan. O‘qituvchi darslik mate- riallari bilan cheklanib qolmay, ushbu so‘zlar mazmunini to‘liq izohlashda turli mazmunli rasmlardan ijodiy foydalanishi maqsadga muvofi qdir. Darslikning 17, 33-betlarida T va Y tovush-harfl ari ni o‘rganishda mus- tahkamlash darslari uchun tavsiya qilingan «Bekinmachoq o‘yinida harf-
asosida harfl arni toptirish, rebusda berilgan harfl ardan so‘zlar tuzdirish maqsadga muvofi qdir. Xususan, T tovush-harfi ni o‘rganish uchun tavsiya qilingan rebusdagi OTMA so‘zini bolalar osongina topa oladilar, uning tarkibida O, T, M, A tovushlari qatnashgan, ushbu harfl ar ishtirokida OT,
ikkovini yonma-yon xuddi darslikda berilganidek, kattalashtirilgan nusxa- sini sinf xattaxtasiga ilib, berkitilgan harfl arni (1-rebusda u, b, m, o, l; ikkinchi rebusda y, l, o, I kabi) ular birgalikda uy so‘zini hosil qilishini toptirish, ushbu harfl ar ishtirokida ol, mol, yoy, bol, loy kabi so‘zlarni tuz- dirish mumkin bo‘lib, bunday mashg‘ulotlar bolalarning aqliy faolligini rivojlantiradi, mantiqiy va mustaqil fi krlashga o‘rgatadi. Darslikda ertakdan rasm-lavhalar, ular asosida matn berib borishga ham e’tibor berildi. Xususan, darslikning 18, 31-betlarida Ll, Uu harf-tovush- larini o‘rganishga mo‘ljallangan darslar uchun «Qaynar xumcha», «Bo‘ri bilan turna» ertaklaridan rasm-lavha va matnlar berilgan. Ushbu o‘rinda o‘qituvchi rasmlarning qaysi ertak asosida chizilganligi va uning mazmuni- ni bolalarga hikoya qildirishi, eslatishi maqsadga muvofi qdir. Xususan, Alifbe davrining boshlang‘ich bosqichida o‘rganish uchun «Qaynar xum- cha» ertagiga chizilgan rasm-lavha va matnni quyidagi tarkibda o‘rganish mumkin.
O‘qituvchi bu ertakka ishlangan bir necha rasmlarni o‘quvchilarga ko‘rsatadi. (rasmlar sinf xattaxtasiga ilib qo‘yiladi). – Qani, bolalar, bu rasmlar sizga qaysi ertakni eslatyapti? – «Qaynar xumcha» ertagini. – Yaxshi. Kim «Qaynar xumcha» ertagini aytib beradi? Albatta, o‘quvchilarning javobini to‘ldirgan holda, o‘qituvchi er- takni qayta, obrazli va jonli ohangda aytib beradi, rasmlar asosida suh- bat o‘tkazadi. Keyin darslikdagi rasm-lavha tasviri asosida berilgan matn o‘qitilib, gaplar tuzdiriladi. – Ana oltin. – Bobo oltinni ko‘rdi, kabi.
9 Shuningdek, har bir tovush-harf uchun tavsiya qilingan rasmlar osti- da ularning so‘z andozasi berilgan bo‘lib, ular asosida so‘zlarni tovush – bo‘g‘in tahlilini muntazam o‘tkazib borish o‘quvchilarning yangi bilim- larni mustahkam o‘zlashtirishlariga asos bo‘ladi. Alifbe davri uchun har bir tovushga ilova sifatida so‘zlarning bo‘g‘inlab berilishidan maqsad, avvalo, kelajakda o‘quvchining orfografi k savodxon- ligini ta’minlashga, to‘g‘ri o‘qish va yozish ko‘nikmalarini tarkib toptirish- ga, qolaversa, uning lug‘at boyligini, so‘z zaxirasini oshirishga qaratilgan. Ushbu materiallar yangi bilim larni mustahkamlashga oid mashg‘ulotlarda o‘quvchilar bilimini tekshirib ko‘rishda asqotadi. O‘qituvchilar mazkur didaktik materiallarga ijodiy yondashgan holda o‘quvchilarning to‘g‘ri yoza olishi, so‘z boyligi, so‘zlarni bo‘g‘inlarga to‘g‘ri ajrata bilishga oid bilimlarini tekshirib boradilar. Masalan: B harf-tovushini o‘rganish uchun 3 ta so‘z andozasi berilgan bo‘lib, ular bobo, beshik, baliq rasmlari bilan birgalikda taqdim etilgan. Birinchi andozani o‘quvchilar mustaqil to‘ldira oladilar, chunki bobo so‘zidagi barcha harf-tovushlar o‘quvchilarga tanish, beshik va baliq so‘zlariga oid andozalarni to‘ldirish emas, balki mazkur so‘zlarni dars- likdagi andozasiga asoslanib bo‘g‘inlarga ajratishni talab qilish maqsadga muvofi q bo‘ladi. O‘qituvchi: – Qani, «beshik» so‘zini bo‘g‘inlarga ajrataylik-chi. O‘quvchilar: – Be-shik. O‘qituvchi: – «Beshik» so‘zida nechta bo‘g‘in bor ekan? O‘quvchilar: – Ikkita. O‘qituvchi: – Juda to‘g‘ri. Yangi o‘rganilgan har bir harf-tovush uchun berilgan rasm asosidagi so‘zlarni shu xilda bo‘g‘inlarga bo‘lib talaffuz etish, barcha harf-tovush- lari o‘rganilgan so‘zlar uchun berilgan andozalarni mustaqil to‘ldirish o‘quvchida orfografi k savodxonlikni o‘stirishga yordam beradi. Hozirgi vaqtda izlanuvchan va tajribali o‘qituvchilar bilish faoliyatini jadallashtirishda ta’lim jarayonini didaktik o‘yinlar bilan uyg‘unlashtirib samarali natijalarga erishmoqdalar. Ma’lumki, o‘qituvchi didaktik o‘yin darslarni o‘tkazish uchun juda ko‘p adabiyotlar bilan tanishishi, o‘quvchilarning bilim darajasi, yoshi, psixologik xususiyatlari, iqtidorini hisobga olishi zarur.
10 Didaktik o‘yinli darslar yangi mavzuni bayon qilish, mustahkamlash, bolalar bilimini sinab ko‘rish va baholash jarayonida qo‘llanilishi mumkin. O‘qituvchi o‘quvchilarni yakkama-yakka, keyinchalik guruhli o‘yinlarga tayyorlashi, ular muvaffaqiyatli chiqqanidan so‘ng ommaviy o‘yin darsla- rini o‘tkazishi kerak. Chunki o‘quvchilar didak tik o‘yin darslarda ishtirok etish uchun kerakli bilim, ko‘nikma va malakalarni egallagan bo‘lishlari zarur.
Savodga o‘rgatish davrida qo‘llaniladigan ba’zi didaktik o‘yin mashg‘ulotlaridan namunalar keltiramiz: I. Mazkur didaktik o‘yinni alifbegacha davr va alifbe davrida qo‘llash mumkin. O‘quvchilarga bir so‘z o‘qib eshittiriladi. Masalan: «Ism» so‘zi. Agar o‘quvchilar mazkur so‘zni yoza olsalar, alifbe davrida bu so‘zni sinf xattaxtasiga yozib qo‘yish mumkin. So‘ngra so‘zdagi har bir harfga alo- hida so‘zlar toptiriladi. «Ism» so‘zidagi I, S, M harfl ari uchun o‘quvchilar:
so‘zlar ishtirokida gap tuzdiradi. O‘quvchilar «Hayvonot bog‘ida ilon, maymun bo‘ladi, sigir esa bo‘lmaydi», «Men ilon, maymun, sigir ras- mini chizdim» kabi gaplarni tuzishlari mumkin. Ilon, sigir, maymun so‘zlarini bo‘g‘inlarga bo‘lib o‘rgatish, so‘zlar tarkibidagi unlilar haqidagi ma’lumotni mustahkamlash asosida o‘quvchilarning bo‘g‘in va tovush munosabatiga oid tushunchalari rivojlantiriladi. Sinf xattaxtasiga yozib yoki oldindan tayyorlangan plakat holatida kes- ma harfl ar o‘quvchilarga quyidagi tartibda taqdim etiladi:
Demak, birinchi qatorda to‘rtta, keyingisi uchta, undan keyingisida ik- kita harf mavjud. Mazkur harfl ar ishtirokida kim ko‘proq so‘z topish o‘yini o‘ynaladi. O‘quvchilar daftarlariga topgan so‘zlarini yozadilar: mol, tol, mis, kino, zirak, va h.k. Agar mazkur o‘yin alifbegacha bo‘lgan davrda o‘tkazilsa, unda o‘yin shartlari o‘quvchilarga og‘zaki tushuntiriladi va boshqa ishlar ham og‘zaki bajariladi. Bunda qatorlardan birortasida harf o‘rnida bitta bo‘sh katakcha shaklini tavsiya etish hamda o‘quvchilarga bo‘sh katakchaga o‘zi ma’qul ko‘rgan harfni qo‘yish imkoniyatini berish mumkin. Albatta, bu holda o‘quvchida mustaqil fi krlash uchun ko‘proq imkoniyat yuzaga keladi. Bo‘g‘in ustida ishlashga oid didaktik o‘yinlardan savodga o‘rgatish davrida, imkoniyatga qarab og‘zaki yoki yozma tarzda quyidagi top- shiriqlardan foydalanish tavsiya etiladi. O‘qituvchi sinf xattaxtasiga Kitobxon.Com Bu tanishuv parchasidir. Asarning to‘liq versiyasi https://kitobxon.com/oz/asar/1199 saytida. Бу танишув парчасидир. Асарнинг тўлиқ версияси https://kitobxon.com/uz/asar/1199 сайтида. Это был ознакомительный отрывок. Полную версию можно найти на сайте https://kitobxon.com/ru/asar/1199 Download 329.09 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|