R valijonov, O. Qobulov, A. Ergashev

R A H B A R L IK U S L U B I T U S H U N C H A S I V A U N G A T A V S I F
Rahbarlik uslubi m enejer harakatining o ‘ziga xos xulqidir. Rahbarlik 
uslubining yanada to ‘liq m a’nosi: m enejem ing nisbiy qat’iy tizim yo'llari, uslubi 
va amaliy faoliyat shaklidir. B undan tashqari boshqarish uslubi deganda 
menejeming boshqarish qarorlarini tayyorlash va amalga oshirish jarayonida 
harakat tarzi va xulqiy usuli tushuniladi.
113

---

Uslub — bu rahbarlik usulida doimo qo‘llamladigan tizimdir. Uslub m a’lum 
m enejer tom onidan uning shaxsiy subyelrtiv — ruhiy tavsifiga muvofiq qabul 
qilingan rahbarning uslubini realizatsiya qilish tarzidir.
K o‘rinib turibdiki, uslub o ‘ziga xos individual voqelik, chunki u konkret 
shaxsning o ‘ziga xos tavsifi bilan belgilanadi va uni odamlar bilan ishlash 
xususiyatini va qaror qabul qilish texnologiyasini aks ettiradi. Rahbarlik uslubi 
uch turga bo ‘linadi.
1. Avtoritar rahbarlik turi. Bu turdagi rahbar qo ‘l ostidagilaming faoliyati 
uchun javobgarlikni o ‘z zimmasiga to ‘liq oladi. Ham m a mavjud axborotlami 
o ‘zi orqali o ‘tkazishga harakat qiladi. Jam oa a ’zolarini bevosita muloqotda 
bo‘lishini chegaralab qo‘yadi. 
0
‘zining noo‘rin harakatlari tanqid qilinishiga 
chiday olmaydi. O'ziga bo ‘ysunuvchilaming harakatlarini keskin ravishda tanqid 
qilishni yaxshi ko‘radi. Bunday rahbarlar odatda, ko‘p gapirishni yoqtirmaydi, 
lekin b o ‘ysunuvchilari bilan m uom alada b o ‘lganda uning rahbarlik g‘ururi 
b alan d lig i, o ‘zini k atta tu tish i sezilib tu rad i. O d atd a a v to rita r o ‘ziga 
bo ‘ysunuvchilari oldida qovog‘i sohngan kayfiyatda bo ‘ladi. Biroq avtokratlik 
boshqaruv usulini har jihatdan yom on deb b o ‘lmaydi. B a’zi bir hollarda 
bo‘ysunuvchilaming madaniy darajasi, axloqi pastligi sababh avtokratlik boshqaruv 
uslubini tanlab olish ham ish berib qolishi mumkin. Ammo jam oada har 
tom onlam a demokratik munosabatlar pishib yetilgan paytda rahbar o ‘zining ish 
uslubini o ‘zgartirishga majbur bo ‘ladi. Shunday qilib, rahbarning avtokratlik 
boshqaruv uslubini faqat salbiy baholab b o ‘lmaydi. Chunki u boshqaruv 
m unosabatlarining rivojlanish tarixining m a’lum bir davrida o ‘zining ijobiy 
tom onini ko‘rsatadi.
2. Demokratik rahbarlik turi. Bunday rahbarlik turida rahbar o ‘z faoliyatini 
o'zining guiuhidagi jam oa a ’zolariga tayangan holda olib boradi. Faoliyat uchun 
javobgarlik b o ‘ysunuvchilar orasida taqsimlanadi. Jam oa a ’zolarining bir-biri 
bilan bevosita munosabatlarini rag‘batlantirish bilan birgalikda rahbar xodimlaming 
bildirgan fikriga quloq soladi, ular bilan maslahatlashadi, ijobiy tom onlarini 
inobatga oladi, ilg‘orlarini va boshqa xodimlami mukofotlaydi. Bunday rahbarlik 
turi tobelaming shaxsiy tashabbusini, ijodiy faoliyatini rivojlantiradi va jam oada 
o‘rtoqlik va ishchan muhitni yaratadi. Bu faqat jamoadagi muhitga ta ’sir ko'rsa- 
tibgina qolmay, balki uning ish natijalariga ham bevosita ijobiy ta ’sir ko'rsatadi.
Rahbarlikning bu turi jam oani yuqori darajali uyushtirishni talab qiladiki, 
bunda u jamoaning ishini har qaysi tarkibiy qismiga aralashmashgi va ular 
a ’zolarining o ‘zaro aloqasini va munosabatlarini buzmasligi kerak. Hozirgi paytda 
mazkur usulni korxonalar faoliyatida qo‘llash xodimlar bilan ishlashda ijobiy 
natija bermoqda.
3. Rahbarlikning liberal turi. U amalda jam oa faoliyatiga aralashmaydi,
Rahbarlik uslubi va turlari
114

---

xodimlarga individual va jam oa ijodini namoyish qilish uchun imkoniyat haqida 
to ia mustaqillik beradi. Bunday rahbar bo‘ysunuvchilar bilan xushmuomala, 
oldin qabul qilgan qarorlarini, agar ular uning shuhratiga tahdid solsa rad 
qilishi mumkin. Ular tashabbusning yo‘qligi va yuqori boshqarish organlarining 
ko‘rsatmalarini anglamay bajarish hissi bilan ajralib turadi. Ularda jamoaga 
ta ’sir ko‘rsatishning iltimos, pand-nasihat shakllari asosiy o ‘rin egallaydi. Menejer- 
liberal konfliktdan qo'rqadi va asosan bo ‘ysunuvchilar bilan kelishib ish qiladi. 
Boshqarish funksiyalarini bajarishda passiv, aytish mumkinki oqimga qarab ish 
qiladi. Odamlar bilan yumshoq m uloqotda bo‘lishi uni real obro‘ga ega bo‘Ushiga 
xalaqit beradi, chunki ba’zi bir xodimlar undan yengillik talab qiladi, ular bilan 
o ‘zaro aloqalarini buzmaslik uchun u barcha talablami bajaradi. Shunday qilib 
liberal uslubdagi rahbar aniq ifoualangan qobiliyatini yuzaga chiqara olmaydi, 
b o ‘ysunuvchilar harakatiga kam e ’tibor beradi va sustlik bilan nazorat qiladi, 
buning natijasida uni bajarish faoliyati natijasiz boiadi.