R. X. Maksudov

=
1
.
76
-
275
-o.
9
^
^
a
w-
к
w =
= 430' 
K,m' К11» ~
1
bu yerda: 
и
-uzatish soni; Ft-aylanm a kuch, N; d2-yetaklanuvchi tishli 
g*ildirak tish b o i u v c h i aylanasining diametri, mm; b-yetaklanuvchi 
tishli g ‘ildirak eni, mm, [oH]-hisobiy kontakt kuchlanish, M Pa, uning 
qiymati yetaklovchi va yetaklanuvchi tishli g i l d i r a k l a r uchun bir xil. 
Shuning uchun hisobiy kontakt kuchlanishning qiymatini aniqlash uchun 
form ulaga qaysi tishli g ‘ildirak uchun ruxsat etilgan kontakt [ a n] 
kuchlanishning qiymati kichik b o i s a , shu qiymat ( k o ‘pincha y e ta k ­
lanuvchi g ild ir a k n ik i) qo'v iladi. Formula yordam ida hisobiy kontakt 
kuchlanishning qiymati aniqlanadi. Uzatmani loyihalash 
uchun asosiy 
xarakteristikasi T 2 
ham da uzatish soni u dan foydalaniladi. Bunda,
F t= — - deb qabul qilib, bu qiymatlarni form ulaga q o ‘ysak, uzatm ani
d
,
loyihalash uchun o ‘qlararo masofani quyidagicha aniqlash m umkin:
aB,
= 49.5(w + 1)з j——:——
7
-—yUM
[3.10]
\ V'\„ 
ч
-K-J
bu yerda: T 2 - burovchi m oment, N m m ; u- uzatish soni; фа- tish eni 
koeffitsiyenti, [a„]-kontakt kuchlanishning jo iz qiymati. Bu kivmatni 
ta nlashda quyidagilarga e tibor berish kerak. Bu qiym at qanchalik katta 
b o ‘lsa, uzatm a tashqi o ‘lchamlari kichik, o g l irligi kam boMadi. Lekin 
bunda tishli g ild ir a k la r n in g aniqlik darajasi, bikrligi yuqori b o i i s h i
kerak. C hunki bunda tishning eni b o ‘yiga taqsim lanadigan yuklanish 
notekis b o i i s h i m um kin. фьа n ing qiymati g i l d i r a k tish yuzasining 
qattiqligiga ham da yetaklanuvchi g ild i r a k n i n g tayanchga joylanishiga 
nisbatan ja d v a ld a n olinadi.
Standart b o i m a g a n yopiq uzatm alar uchun al0 ning qiymati R a40 
qator b o 'y ic h a yaxlitlanadi, bunda, R a40 — 80, 85, 90, 95, 100, 105, 
110, 120, 130,...260 gacha 10 dan; 420 gacha 20 farq qiladi.
Standart 
yopiq 
uzatm alarda o ‘qlararo 
m asofa a(0 
tish 
eni 
koeffitsiyenti фЬа uzatish soni u ning qiymatlari standartlashtirilgan;
a(0 ning standart qiymatlari:
1 -qator: 4 0 ,5 0 ,6 3 ,8 0 ,1 0 0 ,125,160,200,250,315,400,...
74

---

2-qator: 140,180,225,280,355,450,...
Ф va ning standart qiymatlari:
0,1; 0,125; 0,16; 0,25; 0,315; 0,4; 0,5; 0,8; 1,0; 1,25.
Uzatish soni uning standart qiymatlari:
1 -qator: 1,0; 1,25; 1,6; 2,0; 2,5; 3,15; 4,0; 5,0; 6,3; 8,0
2-qator: 1.12; 1,4; 1,8; 2,24; 2,8; 3,53; 4,5; 5,6; 7,4; 9,0 11,2.
E s l a t m a : u ning hisobiy qiymati 4% gacha o ‘zgarishi mumkin.
Demak, formuladan m a ’lumki kontakt kuchlanishning qiymati 
alohida olingan g ‘ildirak tishlarining moduli yoki tishlar soniga emas, 
balki ularning k o ‘pavtmasiga, y a 'n i diametriga bogMiq ekan.
M odulning eng kichik qiymatini gMldirak tishlarining egilishdagi 
kuchlanishga chidamliligi b o ‘yicha formula yordam ida aniqlash mum- 
kin. A m m o bunda, k o ‘pincha modulning qiymati kichik chiqadi. Kichik 
modulli tishli gMldiraklar kam ishlatiladi. Shuning uchun m odulning 
qiymati tajribalarga asoslanib tanlab olinadi, s o 'n g ra egilishdagi kuch­
lanishga tekshiriladi. M odul qiymatini tanlashda quyidagilarga e'tib o r 
berish kerak.
Kichik modulli k o ‘p tishli gMldiraklar ishda tekis va ravon 
ishlaydi. GMldirak tishlarini kesishga kam vaqt sa rf qilinadi, material 
tejaladi, ishqalanishga kam kuch s a r f qilinadi. Lekin bunda uzatm aning 
bikrligi, aniqlik darajasi yuqori boMishi talab qilinadi.
Katta modulli gMldirak yeyilishiga chidamli, nisbatan m ustahkam, 
uvalanish boshlangandan keyin ham ancha vaqt ishlashi mumkin.
Aniqlangan modulning qiymati standart b o ‘yicha yaxlitlab olinadi. 
Q uvvat uzatdigan uzatam alar uchun m > l ,5 mm shart bajarilishi kerak.
U zatm aning moduli aniqlangach, qolgan oMchamlari aniqlanadi.
Siljish koeffitsiyenti LX =0 boMgan uzatm alar uchun: