R. X. Maksudov

(4.2v- 
rasm.)
uzatm alarning tashqi 
o 'lc h a m la ri 
silindrtsim on chervyakli 
uzatm ag a o ‘xshash b o i s a ham, bu u zatm alar nisbatan katta yuklanishga 
chidamli b o ‘ladi, lekin issiqlik chiqarish nisbatan katta, h am da globoidli 
ch ervyak bilan chervyakli g ‘ildirakni nisbatan y i g ‘ish qiyin b o ‘lganligi 
tufayli bu uzatm alar kam ishlatiladi.
Chervyaklarni bir-biridan ajratish uchun quyidagi shartli belgilar 
qabul qilingan: Z A -arxim ed chervyak; ZN -konvolyutali chervyak; Z X - 
evolventali chervyak.
92

---

Chervyak o ‘ramining qadami Px, bu y o nm a-yon jovlashgan o ‘ram- 
lardagi bir xil nuqtalar orasidagi masofa. Shu qadam ning 
n
ga nisbati 
modul deyiladi, yani m = P х / я .
C hervyak ham vintga o ‘xshab bir kirimli va k o ‘p kirimli qilib 
tavyorlanishi mumkin. Chervyakdagi kirimlar soni Z1 bilan belgilanadi, 
uning qiymati Z 1=1,2,4 bo'ladi.
Chervyak bir aylangandagi o ‘tgan masofa bu o ‘ratn qadamining 
chervyak kirim soniga k o ‘paytmasiga teng, y a ’ni 1= Px* Z t 
Chervyak o ‘rami boMish diametrining modul bilan ifodasi 
d l= m q  
(4.3-rasm).
q - chervyakning diametr koeffitsiyenti bo'lib, bo'lish 
diametridagi modullar sonini bildiradi, uning qiymati 4.1-jadvaldan 
m odullar soniga nisbatan tanlanadi.
Bunda, q=0.25*Z deb tanlash tavsiya etiladi, chunki q ning qiymati 
ortishi bilan uzatm aning FIK qiymati 
p a s a y a d i ,
aks holda esa 
chervyakning egilishdagi bikrligi kamayadi. Shuning uchun qmin> 
0
.
212
* 
Z 2 shart bajarilishi kerak.
BoMish diametri b o 'v ich a chervyak o ‘rami- 
ning ko4arilish burchagini у ni aniqlash 
m um kin (
4.3a-rasm)\
tg y= (P fZ i)/(^ ,-d 1)=7im-zl/H-m-q=z1/q. [4.2]
yoki jadvaldan tanlash mumkin.
Demak, chervyak diametri koeffitsiyenti-