R. X. Maksudov

VI bob.
TASM ALI UZATM ALAR
Umumiy m a’lum otlar
Harakat va energiva yetaklovchi shkivdan yetaklanuvchi shkivga 
elastik tasm a bilan shkiv o ‘rtasida Hosil b o ‘ladigan ishqalanish kuchi 
hisobiga uzatiladigan uzatm alar tasmali uzatm alar deb ataladi. Tasm ali 
uzatm a yetaklovchi va yetaklanuvchi shkivdan va ularga taranglik bilan 
kiydirilgan tasm adan tuzilgan b o ‘ladi 
(6.1-rasm).
T asm alar k o ‘ndalang 
kesim ning shakliga nisbatan yassi 
(6.1-rasm, a)
ponasim on 
(6.1-rasm,b) 
aylanasim on 
(6.1-rasm y)
va yarim ponasim on boTishi m umkin.
9
6.1-rasm.
Afzalliklari: 
tasmali uzatma harakatni nisbatan katta m asofaga 
uzatish itnkonini beradi; shovqinsiz v a ravon ishlaydi; tuzilishi oddiy; 
nisbatan arzon turadi.
Tashqi o ‘lcham larining kattaligi; tasm aning sirpanuvchanligi, 
uzatish sonining o ‘zgaruvchanligi; val va tayanchga tushadigan kuch 
q iym atining nisbatan kattaligi, ta sm aning ishlash m uddatining kamligi 
(1 0 0 0 - 5 0 0 0 soat) bu uzatm alarning kamchiligi hisoblanadi.
6.1-§ Tasmali uzatm alarning asosiy geom etrik o ‘lchamlari
1. 0 ‘qlararo masofani taxminiy qiymatlari (6.1-rasm).
a) Yassi tasmali uzatm alar uchun
a >
 1
.5{d: +
 J , ),
b) ponasim on va yarim ponasim on uzatmalar uchun
a >
 0,55(J ; + 
U
t) 1 
Ir,
120

---

2. Tasm aning hisobiy uzunligi 
Lx.
Lx=2a +
0,5/r
(d, +d,)+ °’25(C/2
~ d' ) 
[6.1]
a
Aniqlangan qiymat standart qatorlar b o ‘yicha yaxlitlanadi: 
500,550,600,650,700,750,800,850,900,1000,1050,1150,1200,1300,1400 
, 1450,1500,1600,1700,1800,2000,3000,3500,4000.
3.Tasm aning uzunligi 
aniqlangach, o ‘qlararo m asofaning hisobiy 
qiymati aniqlanadi.