R. X. Maksudov

B o ‘luvchi aylana -  Tishli gMIdirakni reyka bilan ilashganda hosil 
boMgan boshlangMch aylana boMuvchi aylana deb ataladi, shartli belgisi 
d, 3.7- rasm. BoMuvchi aylanada tishli gMldirak qadami, reyka qadamiga 
teng boMadi, ilashish burchagi аш esa reyka profilining burchagiga a ga 
teng boMadi. 0 ‘qlararo masofa аы qiymati o ‘zgarganda ham d ning 
qiymati o ‘zgarmaydi. Agarda uzatmada am = 
boMsa, boshlangMch
va boMuvchi aylana oMchamlari bir xil boMadi, ya'n i dw=d.
GMldirak tish uchidan o ‘tkazilgan aylana tashqi aylana deb ataladi, 
shartli belgisi da, 3.7-rasm.
GMldirak tish tubidan oMkazilgan aylana tish osti aylana deb 
ataladi, shartli belgisi df, 3.7-rasm.
Ilashish qadami uzatmada ilashish chizigMning uzunligi gMldirak 
tishlarining ilashishining boshlanishi va oxirini ko‘rsatadi. p, - tishli 
gMldirakning asosiy diametri (ikki yondosh tishning mos tomonlari 
orasidagi masofa) bo‘yicha qadami, 3.7-rasm. BoshlangMch yoki 
boMuvchi aylana bo‘yicha qadami P,=S,+lt. * - Bunda, S, -  tishning shu 
aylana bo‘yicha qalinligi; /, - tishning shu aylana bo‘yicha ikki tishlar 
o ‘rtasidagi bo‘shliq.
Modul - BoMuvchi aylana bo‘yicha P, qadamidan я marta kichik 
boMgan
P f /я  oMchamni ilashish moduli deb aytiladi, shartli belgisi m. 
Hisoblashni yengillashtirish uchun ilashish modulini boMuvchi diametr d 
hamda tishlar soni z yordamida ifodalanadi. BoMuvchi aylana uzunligi
l=Kd=Pt z bunda d = —: = m: Yoki m = - .  Demak, modul boMuvchi
n 
z
aylana diametmi bitta tishga to ‘g ‘ri keladigan oMchami boMib, tishli 
gMldiraklar uchun asosiy oMcham. 0 ‘zaro ilashayotgan tishli gMldiraklar
51

---

uchun Hashish moduli bir xil bo'lishi kerak. Tishli uzatmalar uchun bu 
qiym at standartlashgan boTib, quyidagicha olish tavsiya etiladi: