R. X. Maksudov

sr_
. 
[4.181
J tg(Y + p ' )
1
 
J
Bu yerda: (0,95+0,96)-uzatm a g ‘ildiraklarning qutisiga q o ‘yilgan 
y g ‘ni 
kesib o ‘tishda ishqalanishni 
yengish 
uchun sa rf boMgan 
q o ‘shim cha qiymati;
y-
chervyak o ‘ramining k o ‘tarilish burchagi;
//-keltirilgan ishqalanish burchagi,qiymati jadvaldan olinadi; 
f-keltirilgan ishqalanish koeffitsiyenti.
4.4-jadval
v cm/c
F
p
'
v cm/c
f
/У
0,01
0,11+0,12
6 ° 1 7 [.
6°5
1
1
2,5
0,03+0,04
1°43‘. 2°17‘
0,1
0,08+0,09
4°3 11. 5°09'
3,0
0,029+0,035
1°36'. .2°00'
0,25
0,065-0,75
3n43'.. 4°17 1
4,0
0,0 2 3 -0 ,0 3
l°26l. . 1°43'
0,5
0,055-0,065
3°09I..
.З'ЧЗ1
7,0
0,018+0,026
1°02
. 1°29[
1,0
0,045+0,035
2°35'.. 3°09'
10,0
0,0 1 6 -0 ,0 2 4
0°55!
.. 1°22I
1,5
0 ,04-0,05
2°17'. 2 °5 11
15
0,0 1 4 -0 ,0 2
0°48[ .. 1°09I
2,0
0,035+0,045
2°00\. 2
0 3 51
Sirpanish tezligini v c ning oshishi bilan p 1 ning qiymat kamayadi 
(4.4-jadval) chunki chervyak va chervyak g ‘ildirak ilashishda moy 
qatlami b o ‘lishi mumkin. F.i.k. qiymati chervyakning kirim soni oshishi 
(y-qiymati oshadi) ham da ishqalanish koeffitsiyenti yoki ishqalanish 
burchagi 
p J
ning qiymati kamayishi bilan oshadi. Chervyakli g ‘ildirak 
yetaklovchi 
boMganda 
FIK 
qiymati 
quyidagicha 
aniqlanadi: 
^
tg(r_p )_ у
<^i b o i g a n d a r|=0 b o ‘lib, harakat to ‘xtaydi, y a ’ni o ‘z- 
fgy
o ‘zidan to ‘xtaydigan uzatma hosil b o ‘ladi. Bunday uzatmalar yuk 
k o ‘taruvchi mexanizmlarda ishlatiladi. Uzatmani hisoblashda f.i.k. ning
97

---

taxm iniy qiymati, chervyakning kirim soniga nisbatan quyid ag ich a 
tanlash mumkin:
z , = 1 
2 
4
r \ =
0 ,7-0,7 5 
0,75 - 0,82 
0.87 +0,92
Ilash ish d a hosil b o‘igan k uch­
lar. 
Ishiayotgan 
chervyak 
va 
chervyakli g ‘ildirakning ilashish 
c h iz ig ‘idan aylanma, markaziga 
intiluvchi ham da b o ‘ylam a kuch­
lar hosil b o ‘ladi. B unda chervyak- 
dagi 
aylana kuch miqdori jiha- 
tidan g ‘ildirakdagi o ‘q b o ‘ylab 
y o 'n a lg a n
kuchga teng boMib, 
quyidagi ifodadan aniqlanadi (4.6- 
rasm).
F, = F e;= 2 T 1/d ,H
[4.20]
G ‘ildirakdagi aylana kuch esa chervyakdagi o ‘q b o ‘ylab y o ‘nalgan 
kuchga teng.
F , , = F [4.21]
U zatm adagi markazga intiluvchi kuch quyidagicha b o ‘ladi:
F2
= 
Fr ■
 tga
= 0,364 ■
Fr
[4.22]
Chervyak va ch ei^yakli g ‘ildirakdagi burovchi m om entlar o ‘zaro 
quyid ag ich a b o g l langan:
T2
='/; 
-u-t
[4.23]
4.3-§. C hervyakli uzatm alarn i kontakt k uchlanish b o ‘yich a
tek sh irish
Chervyakli: uzatm alarda sirpanish tezligi katta boMganligi h am d a 
bu tezlikning y o ‘nalishi kontakt chizig‘iga nisbatan noqulay jo y - 
lashganligi sababli chervyakli g ‘ildirak tish ishchi yuzasining yeyilish va 
yulinib chiqish hollari k o ‘proq sodir bo ladi. Bu hollarni oldini olish 
uchun uzatm ada chervyak va chervyak g ‘ildirak antifriksion mate- 
rialdan tayyorlanadi, ham da kontakt kuchlanish b o ‘yicha tekshiriladi, 
bunda a n< [ a n] shart bajarilishi kerak. C her\'y ak g ‘ildirak gardishi 
chervyakka nisbatan y u m sh o q m aterialdan tayyorlanganligi uchun 
asosan shu g ‘ildirak gardishi kontakt kuchlanish b o ‘yicha tekshiriladi.
4.6-rasin.
98

---

B unda silindrsimon va konussim on uzatmalardek Gerts formulasidan 
foydalanamiz, v a ’ni:
o„= j.