R. X. Maksudov

(5. la-rasm) 
h a m d a ti s h l i z a n j i r l a r d i r
(5.1b- rasm).
A fzalliklari: 
a) O ' q l a r a r o m a s o f a 6 - 8 m g a c h a bo" lishi m u m k i n ;
v a l l a r g a t u s h a d i g a n k u c h t a s m a l i u z a t m a l l r g a n i s b a t a n k i c h i k ; 100 k v t
g a c h a q u v v a t u z a t i s h i m u m k i n ; s i r p a n i s h h o d i s a s i b o ‘ l m a y d i ; f.i .k
y u q o r i ; b i r p o g ' o n a d a u z a t i s h s o n i
и
= 7 g a c h a ;
K am chiliklari: 
a) t a n n a r x i y u q o r i ; b ) y u l d u z c h a l a r n i t a y y o i i a s h
b i r m u n c h a m u r a k k a b ; v ) i s h l a s h j a r a y o n i d a e t i b o r b i l a n q a r a b t u r i s h n i
h a m d a y i g M s h d a y u q o r i a n i q l i k n i t a l a b q i l a d i ; g ) z a n j i r e l e m e n t l a r i n i n g
108

---

yeyilish zvenolari uzunligining ortishiga va q o ‘shimcha dinamik 
kuchlarning pay do boMishiga sabab bo'ladi, bu esa uzatm aning notekis 
ishlashiga sabab b o ‘ladi.
Z a n j i r l a r .
Uzatmalarda asosan rolikli va tishli zanjirlar ishlatiladi. 
Rolikli zanjirlar vtulka-rolikli va vtulkali turlariga b o ‘linadi. Zanjir 
quyidagi elementlardan tashkil topgan, bu tashqi va ichki plastinalar (
1
,
2
), 
tashqi plastina valik 3ga, ichki plastina valikda aylanayotgan vtulka 4ga 
presslab o ‘matilgan. Valik bilan vtulka shamir hosil qiladi. Vtulkaga uning 
atrofida bemalol aylanadigan qilib rolik 5ga o ‘rnatilgan, 
5.2-msm.
Vtulkali zanjirning vtulka-rolikli zanjirdan farqi shuki, unda vtulka 
ustiga kiydirilgan rolik 5 bo'ltiiaydi. Bulling natijasida zanjirning 
o g ‘irligi va tannarxi kamayadi. Biroq vtulkali zanjirning ham da u bilan 
ishlashishda bo'lgan yulduzchalarning tislilari nisbatan tez yoyiladi. 
Shuning uchun ulardan kam yuklanishli va harakat tezligi nisbatan 
kichik uzatm alarda fovdalanish tavsiya etiladi.
Zanjirni 
a so s iy
geometrik o 'lcham i bu rolik o'qiarini o'rtasidagi 
masofa, rolik qadami t. 5.2-rasm.
Zanjirni o'leham lari va tortish darajasi uning qadam iga bogMiq 
b o i i b , u qivmat qanclia katta bo'Isa, tortish darajasi shuncha kamayadi 
hamda zanjirlarni 
yulduzchalardan chiqib ketish xavfi 
tug'iladi. 
Nisbatan sekin harakatlanadigan uzatmalarda zanjir qadami f>25.4 mm, 
tez harakatlanadigan uzatmalarda t<25.4 mm olish tavsiya etiladi.
Quyidagi jadvalda zanjir qadami yetaklovchi yulduzga aylanish 
sonini chegaralash k o ‘rsatilgan, ya'ni pi< p inmx•
Zanjir qadami t bilan o'q lararo masofa o'rtasidagi nisbatni
0,02aRolikli zanjirlar zanjir qadami t ni rolik diametri d ga nisbati 
b o 'y ich a yengil (PRL), normal (PR), hamda uzun zvenoli (t/d>2, asosan 
qishloq x o'jaligida ishlatiladi) guruhlarga bo'linadi.
109

---