Радиотехник тизимлар назарияси асослари

^ A + B ~ ^ A ' ^ B ' PlAB ■
Demak, m urakkab sistem aning ju ftlig i tarkibiy qism larning ichki 
juftliklari va nisbiy harakat to ‘lqin funksiyasi juftligining ko‘paytmasiga 
teng. Shunday qilib, harakat miqdorining orbital momenti / bo‘lgan nisbiy 
harakatni ifodalovchi to'lqin funksiyasiningjuftligi 
Pu = (-1)' bo'ladi. A 
+ 
B sistemaning juftligi PMB = (-1 )'PAPB-
Yadroning juftligi yadrodagi nuklonlar orasidagi o‘zaro ta’sirni e ’tiborga
olmasakjuftligi 
P  = ( - l ) - 7, gatengbo‘ladi. Bunda/-z'nuklonningorbital
m omenti b o ‘lib, yadro ju ftlig in i belgilaydi. Juft-juft yadrolar asosiy 
holatlarining juftligi +1 ga teng deb qabul qilingan, bu qiymat tajriba va 
nazariy mulohazalarga mos keladi. Ushbu mulohazalar yadrolar spini o ‘zaro 
juftlashadi, yakuniy spin nolga teng bo‘ladi deyilgandek, bunday juftlar bir 
xil orbital momentga ega. Bu xil nuklonlaming juftlari 
P = (-1 )2/= +1 ga teng, ya’ni ham m aholatlarjuftligi musbat bo‘ladi.
Massasiz foton yoki tinch holat massasi nol bo‘lgan relyativistik zarralar 
harakatini / orbital moment bilan ifodalab bo ‘lmaydi. Buning o ‘rniga 
multipol tushunchasi kiritiladi. Multipol — m a’lum 
P juftlikka, L — to‘la 
momentga ega bo‘ lgan erkin tarqaluvchi elektromagnit maydon. Erkin foton 
to ‘la momenti 
L = 1,2, 3,.. bo‘lgan holatlarda bo‘lishligi mumkin. Foton 
uchun to‘la momenti 
L = 0 holat mavjud emas. Momenti L vajuftligi (-1 /- 
bo‘lgan fotonga elektr 
2'- pol, xuddi shunday L moment va ( - l )i+1 ga magnit 
2L pol deb ataladi. Agar L = 1 bo‘lsa dipol, L = 2 -  kvadrupol, L = 3 -
oktupol va h.k. Multipol nurlanishlarda jufltlik muhim rol o‘ynaydi.
Jufltlik saqlanishiga misol keltiraylik:
P + M i-> a+ a+ \l,\ MeV.
Bu reaksiya energiyajihatidan qulay bo‘lsa ham, reaksiya ehtimolligi juda 
kichik. Bu reaksiyada juftlik saqlanmaydi. Reaksiyagacha proton juftligi +1,
44
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

nLi ning 2p, 2n lari S  holatda (/ = 0), qolgan 1 p, 2n lari P holatda (/ = 1) 
joylashadi, umuman 
7Li juftligi -1 , reaksiyadan keyin hosil bo‘lgan ikkita a- 
zarra nuklonlari i'holatda bo‘lib, juftligi+1. Natijada reaksiyagachajuftliklar 
(toq), reaksiyadan keyin (juft). Shuning uchun bu reaksiya intensiv ketmaydi.
Shunday qilib, yadro toMqin funksiyasining juftligi muhim xarakteristika 
bo‘lib, kuchli va elektromagnit o‘zaro ta’sirlashuvlarga ko‘ra, kechadigan 
barchajarayonlarda (masalan, y -nurlanish, a -yemirilish, yadro reaksiyalari, 
elementar zarralar o ‘zaro ta’sirlashuvlarida) saqlanadi, dastlabki va oxirgi 
juftliklar o ‘zgarmas bo‘lishi kerak.