Рахбарлик маҳоратининг асосий компонентлари ва педагогик техника

13-Mavzu: Plastmassaning ekspluatatsion xossalari Reja: 1. Plastmassalarning issiqlik-fizik hossalari 2. Plastmassalarning fizik-mexanik hossalari

• D. Sherquziyev – Texnika fanlari nomzodi, dotsent

Polimerlarning fizikaviy va mexanik xususiyatlari ularning ekspluatatsiya sharoitiga katta ta’sir ko’rsatadi. SHu sababli quyida plastmassalarning issiqlik-fizik va fizik-mexanik hossalari qanday aniqlanishiga to’xtalib o’tmoqchimiz. Bu ko’rsatkichlar ularning ishlab chiqarishda standart belgilar bilan baxolanadi.

• Polimerlarning fizikaviy va mexanik xususiyatlari ularning ekspluatatsiya sharoitiga katta ta’sir ko’rsatadi. SHu sababli quyida plastmassalarning issiqlik-fizik va fizik-mexanik hossalari qanday aniqlanishiga to’xtalib o’tmoqchimiz. Bu ko’rsatkichlar ularning ishlab chiqarishda standart belgilar bilan baxolanadi.
• 1. Plastmassalarning issiqlik-fizik hossalari
• Issiqlikka chidamlilik deganda polimer materiallarning yuk ta’sirida o’zining mexanik puxtaligini yo’qotadigan eng yuqori harorat tushuniladi. Bunda ularning strukturasida hech qanday kimyoviy o’zgarish ro’y bermaydi.
• Polimer materiallarning qanday harorat chegarasida ishlay olish qobiliyatini aniqlash ularning issiqlik-fizik hossalari ichida muhim o’rin to’tadi. Polimer materiallarning haroratga bog’liq hossalari katta amaliy ahamiyatga ega bo’lgani uchun ularni aniqlash yo’llari mukammal o’rganilgan va buning uchun zamonaviy asboblar mavjud.

• Polimer materiallarning issiqlikka chidamliligi, material turiga qarab, har xil usullar bilan aniqlanadi. Masalan, Martens usuli bilan reaktoplastlarni (qattiq va issiqlikka chidamliligi), eguvchi kuch orqali issiqlikka chidamliligi aniqlanadi. Vika usuli bilan konstruktsion termoplastlarga botiruvchi kuch ta’sirida bu ko’rsatkich aniqlanadi.
• 2. Plastmassalarning fizik-mexanik hossalari
• Plastmassalarning hajmiy og’irligi bo’lishiga qaramay ular ma’lum mustahkamlikka ega. Plastmassalarni ishlatish paytida ularga turli xil kuchlar (nagruzka) ta’sir qilishi mumkin. Bu vaqtda buyumda har xil deformatsiyalar (cho’zilish, egilish, siqilish) paydo bo’ladi. SHuning uchun plastmassadan tayyorlangan buyumlar bunday deformatsiyalarni vujudga keltiruvchi kuchlarga bardosh berish yoki bera olmasligini bilish muhimdir.
• Plastmassalarning mexanik hossalari ularni zo’riqish ostida sinash orqali topiladi.
• Plastmassa namunalarining mexanik hossalarini ikki yo’nalish bo’yicha olib borish mumkin:
• a) qisqa muddatli nagruzka ostida mustahkamlikka sinash;
• b) qisqa muddatli nagruzka ostida deformatsiyalanishga sinash;
• Plastmassalarning fizik-mexanik hossalariga quyidagilar kiradi:

• 2.1. CHo’zilishga sinash - plastmassalarning cho’zilishga bo’lgan mustahkamlik chegarasi chuz
• Eng yuqori cho’zuvchi kuchning namunaga ko’ndalang kesimi yuziga nisbatidir (MPa)
• bu yerda: Rr - namuna uzilgan vaqtdagi kuch, N;
• b - namuna ish kismining eni, sm;
• h - namuna ish kismining qalinligi, sm;
• Rtr - oqish chegarasi boshlanishidagi kuch, N.