Rahmon Qo‘chqor. Chingiz Aytmatov va adabiy tanqid (Maqola)
Download 0.5 Mb. Pdf ko'rish
|
2478 (1)
|
Rahmon Qo‘chqor.
Chingiz Aytmatov va adabiy tanqid (Maqola) Kompartiyasi Markaziy qo‘mitasining bosh nashri – “Pravda Vostoka” gazetasining 1986 yil 4 dekabr sonida bosilgan “Tarix haqiqatiga zid o‘laroq” (“Pravde istorii vopreki”) nomli maqolasi ham bor edi). Chingiz og‘a nafaqat o‘z tengdoshlari va do‘stlari, balki o‘zbek adabiyotida paydo bo‘layotgan har bir yorqin iste’dod kamolini qo‘llab-quvvatlashga, kerak paytda ularga zarur daldani berishga doimo qunt qilar edi. Endi so‘zimiz avvalida tilga olganimiz yana bir fakt izohiga to‘xtalamiz. Bu yozuvchining “Kunda” (“Qiyomat”) romani yuzasidan bildirilgan (va hali hamon bildirilayotgan!) ko‘pdan-ko‘p fikrlar, mulohaza va baholarning bittasi bilan bog‘liq tafsilotdir. Ayni asar ilk bora “Novыy mir” jurnalida chop etilgach, “Voprosы literaturы” jurnalining butun bir soni Ch.Aytmatovning yangi, dunyo kitobxonlarining ko‘pchiligini larzaga solib ulgurgan romani muhokamasiga bag‘ishlangan edi. Jurnalda asar tahlili va talqiniga oid o‘nlab maqolalar, dav ra suhbatlari, intervyular berilgan bo‘lib, ular orasida rossiyalik bir taniqli adabiyotshunosning jiddiy tanqidiy fikri, adib ko‘ngliga og‘ir botishi mumkin bo‘lgan e’tirozi ham o‘rin olgandi. Rus tanqidchisi o‘z mulohazalari davomida Mixail Bulgakovning “Usta va Margarita” hamda Chingiz Aytmatovning “Kunda” romanlaridagi “Injil”dan kelayotgan bir epizod – Iso payg‘ambarning Rim prokuratori Pontiy Pilat tomonidan sud qilinishi hodisasini o‘zaro solishtirar ekan, Aytmatov, xristian dini vakili Bulgakovdan farq qilaroq, bu epizoddagi dialoglarni o‘ta zamonaviylashtirib yuborganini ro‘kach qiladi. Uning nazarida, milodning dastlabki yillarida kechgan bu muloqot tili, munozaraga kirishgan Iso alayhissalom va Pontiy Pilat gap ohangi shu darajada zamonaviyki, sal bo‘lmasa, bu ikkovlari “yadro urushining oldini olish” haqida ham bahs ochib qolishadigandek… Tanqidchi bu “jiddiy kamchiliklar”ning asl sababini Chingiz Aytmatov yaralishidan Sharq kishisi, islom madaniyati vakili o‘laroq, har qancha urinmasin, nasroniyl ik ruhini to‘la tushunmasligida, bu hodisotlarga baribir tishi o‘tmasligida “ko‘radi”. Muallif so‘zining oxirida adibga bundan buyon shu singari harakatlardan tiyilgani ma’qul ekanini eslatishni ham unutmaydi. “Voprosы literaturы” tahririyati bergan izohdan ma’lum bo‘ladiki, bu va boshqa tanqidiy mulohazalar jamlanib yozuvchiga yuborilgan, undan ayni fikrlarga munosabati so‘ralgan. Adib o‘zining javob xatida boshqa munozarali qarashlarga birma- bir fikr bildirgani holda, yuqoridagi e’tiroz – iddaoga qarshi o‘ziga xos javob yo‘llashni ma’qul topgan. |
