Rahmonov Jaloliddinning Keyns va keynschilik talimotining bugungi kundagi ahamiyati

Rahmonov Jaloliddinning “Keyns va keynschilik talimotining bugungi kundagi ahamiyati.
MUSTAQIL ISHI
TIPI instituti iqtsodiyot sirtqi 22-25 guruh
01
02
03
REJA
Kirish
J.M.Keyns
Hozirgi kun
Monetarizm iqtisodiy talimotlar tarixida keng tarqalgan mashhur va nufuzli
oqimdir. Bu oqimning atoqli namoyandasi Chikago universitetining professori,
iqtisodiy sohasida Nobel mukofoti sohibi Milton Fridmen (1912) hisoblanadi. Monetarizm
(monetary – pul) bu iqtisodiyotdagi tebranma harakatda pul hal qiluvchi
ahamiyatga ega, deb tasdiqlovchi iqtisodiy fandagi oqim. Monetarizm nafaqat pul
togrisidagi talimot. Bu maktab vakillarining diqqat markazida pul kategoriyasi, pulkredit dastaklari turadi;
ammo ularni pul mexanizmi, bank tizimi, pul-kredit siyosati,
valyuta munosabatlari shunchaki qiziqtirmadi. Monetaristlar ularni pul massasi bilan
ishlab chiqarish orta-sidagi bogliqlikni aniqlash uchun tadqiq qildilar. Monetarizm
keynschilar talimotiga muqobil tarzda yuzaga kelgan bozor iqtisodiyotida pulni
olqishlovchi nazariyadir
02
01
Bozor mexanizmi ustunligiga asoslangan M.Fridmen naza-riyasiga kora,
erkinlik va xususiy tadbirkorlik ortasida ichki bogliqlik mavjud. Faqat xojalik erkinligi sharoitida siyosiy erkinlikka, iqtisodiy samaradorlikka va tenglikka erishish mum-kin. Iqtisodiyotda nima qilish kerakligini millionlab kishilar-dan kora davlat amaldorlarining yaxshi bilishi dargumon, deydi M.Fridmen. Davlatning xojalik jarayonlarga aralashuvi iqtiso-diyotning ozini-ozi tartiblash tizimini buzishga olib keladi. Shuning uchun davlat pul va ishlab chiqarish barqarorligini taminlagan holda, pul muomalasini nazorat qilish bilan cheklanmogi lozim.
50-yillarning ikkinchi yarmida J.M.Keyns nazariyasi
asosida yangi keynschilik
shakllandi. Uning ancha kozga koringan vakillari
amerkalik E.Xansen (1887–1975),
P.Samuelson (1915 y. tugilgan), E.Domar (1914),
S.Xarris (1897–1974), R.Solou
(1924 y. tugilgan), ingliz R. Xarrod (1900–1978) lar
hisoblanadi.
Yangi keynschilikning asosiy tadqiqot obekti
makroiqtiso-diy miqdorlarning (yalpi talab, yalpi taklif,
yalpi, jamgarma) ozaro tasiri hisoblandi. Masalaga
bunday yondashuv tsiklli ishsizlik, inflyatsiya, iqtisodiy
osish muammosini tahlil qilishga
yordam beradi.
Yangi keynschilar (E.Domar, R.Xarrod) iqtisodiy osish
nazariyasini ishlab chiqdilar. Undagi asosiy muammo
realizatsiya muammosi hisoblanadi. Bu nazariyaga
muvofiq, iqtisodiyot dina-mik muvozanat holatda boladi,
agar talab ishlab chiqarish resurs-laridan tola
foydalanish imkonini bersa. Talab bogliq bolgan
milliy daromadning kopayishi, ularning fikriga kora,faqat
kapital jamgarilishi funktsiyasi hisoblanadi, kapitalga
bolgan talab esa, faqat milliy daromadning osish
surati bilan aniqlanadi.
Yangi keynschilar industriallashtirish paytida kapital sigimining osish
moyilligini va «yetuk iqtisodiyot» davrida pasayishini payqadilar.
Iqtisodiyotda jamgarmaning investitsiya-lardan ortib ketishi korxonalarning
tola quvvat bilan ishlamas-ligiga va ishsizlikka olib keladi. Investitsiyalarga
bolgan talab-ning jamgarmadan ortib ketishi baholarning osishini keltirib
chiqardi. Yangi keynschilar iqtisodiyotni bilvosita va bevosita tartib-lash
chora-tadbirlarini ishlab chiqdilar. Bilvosita tasir korsa-tish usuliga soliq
siyosati, byudjet orqali moliyalashtirish, kre-dit siyosati, tezlashtirilgan
amortizatsiyalar kiradi.
J.M.Keyns tomonidan taklif qilingan ssuda foizini tar-tiblash keng qollaniladi.
Asosiy kapitalga kapital qoyilmasini ragbatlantirish uchun foiz meyorini ozgartirish,
birinchi nav-batda uzoq muddatli kreditlashga nisbatan olib boriladi. Davlat krediti
ishlab chiqarishning tarmoq tuzilishini ozgartirishda, eksport tarmoqlarini
ragbatlantirishda, iqtisodiyotning qoloq boginlarini qollab-quvvatlashda,
infratuzilmani rivojlanti-rishda, texnika taraqqiyotini jadallashtirishda muhim rol
oynay boshlaydi.
Yangi keynschilar multiplikator printsipini akselerator (jadallashtirish) printsipi
bilan toldirdilar. Multiplikator printsipi boyicha investitsiya ish bilan bandlikni
taminlab daromadni oshiradi. Akselerator printsipiga kora daromadlar-ning osishi
konkret sharoitda investitsiyaning kopayishiga olib kelishi ham mumkin. Buning
manosi shundan iboratki, daromad-larning kopayishi yalpi talabning oshishiga olib
keladi, yalpi talabning oshishi esa, ishlab chiqarishning kengaytirilishini taqozo etadi
va demak, yangi investitsiyalarga bolgan talab kelib chiqadi. Akselerator daromad
osishi bilan kelgusi investitsiyalar osimi ortasidagi bogliqlikni ifodalaydi.
Hozirgi paytda marjinalizm, monetarizm, keynschilik va boshqa qator
yo'nalishdagi iqtisodiy qarashlar «Ekonomiks» nomli kitobda
mujassamlashgan bo'lib, bu AQSH, Angliya va boshqa qator
mamlakatlarda darslik sifatida o'tiladi. Hozirgi paytda bu yo'nalishdagi fan
mamlakatimiz va boshqa qator MDHdavlatlarida «Iqtisodiyot nazariyasi»
deb atala boshlandi. «Iqtisodiyot nazariyasi» fan sifatida shakllanguncha
bosib o'tgan yo'l va unda vujudga kelgan g'oyalar, oqimlar juda murakkab,
ko'pincha bir-biriga zidva qarama-qarshidir. Shunday bo'lsa-da, ular
birbirini to'ldiradi, iqtisodiy jarayonlar va hodisalarning ichki ziddiyatlarini,
qonunlarini ma‘lum darajada umumlashtirib ifodalaydi
RAHMAT