Raqamli ilmiy kengash islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi. Tadqiqot natijalari 7 ta ilmiy-amaliy 
anjumanlarda, shu jumladan, 3 ta xalqaro konferensiya va 4 ta respublika ilmiy-
amaliy konferensiyalarida aprobatsiyadan o‘tgan. 
Tadqiqot natijalarining e’lon qilinishi. Dissertatsiya mavzusi bo‘yicha jami 
16 ta ilmiy ish e’lon qilingan. O‘zbekiston Respublikasi Oliy attestatsiya 
komissiyasining doktorlik Dissertatsiyalari asosiy natijalarini chop etish tavsiya 
etilgan nashrlarida 9 ta, jumladan, 3 ta respublika va 6 ta xorijiy jurnallarda nashr 
etilgan. 
Dissertatsiyaning tuzilishi va hajmi. Tadqiqot kirish, uchta bob, xulosa, 
foydalanilgan manba va adabiyotlar ro‘yxati hamda ilovadan iborat. 
Dissertatsiyaning tadqiqot qismi 124 betni tashkil etadi 
 
DISSERTATSIYaNING ASOSIY MAZMUNI 
Kirish qismida dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati asoslanib, 
tadqiqotning O‘zbekiston fan va texnologiyalar taraqqiyotning ustuvor 
yo‘nalishlariga mosligi ko‘rsatilgan, muammoning o‘rganilganlik darajasi, 
tadqiqotning dissertatsiya bajarilgan oliy ta’lim muassasasi ilmiy-tadqiqot ishlari 

---

14 
rejalari bilan bog‘liqligi aniqlangan, tadqiqotning maqsadi, vazifalari, ob’ekti va 
predmeti, ilmiy tadqiqot usullari ko‘rsatilgan, ishning ilmiy yangiligi, olingan 
natijalarni amaliyotga joriy qilish, nashr etilgan ishlar va dissertatsiya tuzilishi 
bo‘yicha ma’lumotlar berib o‘tilgan. 
Dissertatsiyaning birinchi bobi “Mustaqillik yillari O‘zbekistonda turizmni 
rivojlantirish borasidagi davlat siyoati va mehriy hujjatlarning qabul qilinishi” 
deb nomlanib, unda turizmni rivojlantirish borasida hukumat tomonidan ishlab 
chiqilgan chora – tadbilar, amalga oshirilgan ishlar, hamda bu borada qabul 
qilingan me’yoriy hujjatlar taxlil qilinadi.
Mustaqillik yillari O‘zbekistonda turizm sohasini rivojlantirish davlat siyosati 
darajasiga ko‘tarildi. Turizm sohasini rivojlantirish uchun infratuzilmani 
shakllantirish uchun barcha chora-tadbirlar belgi-landi. Halqaro turizmni 
rivojlantirish maqsadida milliy modelga asoslangan turizmni shakllantirish uchun 
harakat qilindi. Ushbu modelga ichki imkoniyatlarga, o‘zbek xalqining 
mentalitetiga va jahon standartlariga mos keladigan talablarni hisobga olishi 
sifatida e’tibor qaratildi
23
. Jumladan, 1992 yilda respublikada turizmni dastlabki 
shakllanish davri bo‘ldi. Bu yillarda O‘zbekiston Respublikasi birinchi 
Prezidentining 1992 yil 27 iyuldagi PF-447-son “”O‘zbekturizm” milliy 
kompaniyasini tashkil qilish to‘g‘risida”gi Farmoni bilan turizm infratu-zilmasida 
yetakchi hisoblangan “O‘zbekturizm” Milliy Kompaniya-siga asos solindi. Unga 
turizm sohasini rivojlantirish va milliy modelini yaratish borasida siyosatni olib 
borish vazifasi yuklatildi. Milliy kompaniya respublikaning turistik tashkilotlari
faoliyatini muvofiqlashtirish, turizmni barcha turlarinirivojlantirish, xorijiy 
investitsiyalarni jalb etish, sohaning moddiy – texnika bazasini, turizm 
infartuzilmasini yaratish va turizm sohasida kadrlarni tayyorlash faoliyati 
shug‘ullandi.
1993-1995 yilga kelib turizmni milliy rivojlanish modeli ishlab chiqildi. 1993 
yilda 15 ta olis xorij mamlakatlarning firmalari xamda MDX ning uchta davlati 
bilan shartnomalar tuzildi. Bu yillarda turistik xizmatlar ko‘rsatishning hajmi oshib 
borishi bilan yangi turistik yo‘nalishlarni ishlab chiqish, xizmat ko‘rsatishni 
yaxshilash, turizmning moddiy-texnika bazasini kengaytirish, boshqaruvning 
tashkiliy tizimni takomillashtirish va boshqa qator masalalar hal etildi.
1995-1997 yillarda turistik xizmatlar sohasida xususiylashtirish jarayonlar 
boshlanib, 1996 yilda “O‘zbekturizm” miliy kompaniyasi tizimi-dagi turistik 
ob’ektlar umumiy miqdorining 90 foizga yaqini davlat tasar-rufidan chiqarildi. 
Undan keyingi yillarda ham bu sohada eksport salohiya-tini oshirish, valyuta, 
turistlar, investitsiyalarning barqaror oqimini ta’minlash uchun imkoniyat 
yaratildi. Respublikada milliy turizmni jahon andozalari jarajasida shakllantirish, 
turizmga bilvosita tegishli bo‘lgan xizmat ko‘rsatish infratuzilmasini, xususan, 
turistlarni xorijdan kutib oldagina chegara, bojxona va aeroport xizmatlarini qayta 
shakllantirish ishlari olib borildi. Mehmonxonalarga ham alohida e’tibor qaratildi.
23
Клейман, А.А. О новой траектории и стратегии развития туристского бизнеса в условиях экономической 
турбулентности / А.А. Клейман, О.А. Бабанчикова // Вестник национальной академии туризма. - 2015. - № 1 
- С. 22-29 

---

15 
Xorijlik turistlarni jalb etishda milliy hunarmandchilikni ham rivojlantirishga 
alohida e’tibor bilan qaraldi. Dastlabki yillardan, ya’ni 1995 yilning 24-25 oktabr 
kunlari Toshkentda O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat ishlari vazirligi,
BMTning mamlakatimzdagi vakolatxonasi xamda Toshkent shaxar xokimligi 
xamkorligida, xalq ustalari va xunarmandlarning 1-respublika yarmarkasi bo‘lib 
o‘tdi. Bunday ko‘rik yarmarka respublika miqiyosida birinchi martta o‘tkazildi. 
Agar unda respublikamiz poytaxtining axolisi va va uning kundalik 
mexmonlaridan tashqari chet el diplomatiya korpusi va xalqaro tashkilotlar 
vakillarining xam ishtirok etdi
24
.
1997 yil 31 martda O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezdentining “Xalq 
badiiy xunarmandchiliklari va amaliy san’atini yanada rivojlantirishni davlat yo‘li 
bilan qo‘llab quvvatlash chora tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni chiqdi. Unga ko‘ra 
Milliy madaniyatni rivojlanti-rishda xalq badiiy hunarmandchiligining va amaliy 
san’atining axamiya-tini oshirish qo‘lda ishlanadigan yuksak badiiy buyumlarni 
tayyorlash asriy an’analarini va o‘ziga xos turlarini qayta tiklash xamda xalq 
xunarmand-lariga davlat tomonidan madad ko‘rsatish maqsadida xonadon badiiy 
sharoitida yuksak badiiy buyumlar ishlab chiqaruvchi xalq hunarmandlariga ularni 
mahalliy xom ashyo, materiallar asboblar va kichik mexanizatsiya vositalari bilan 
ta’minlashda ko‘rgazmalar va kimoshdi savdolarini o‘tkazishda tayyor 
mahsulotlarni sotish bo‘yicha ixtisoslashtirilgan do‘konlar va kioskalar tarmog‘ini 
tashkil qilish kabi vazifalar belgilandi.
“O‘zbekturizm” milliy kompaniyasi O‘zbekistonda sayyohlikning xilma -xil 
turini vujudga keltirish, uning moddiy texnik bazasini yaratish, turistlarga sifatli 
xizmat qilishni jahon andozalari darajasiga yetkazish va nihoyat chet el valyutalari 
tushumini ko‘paytirgan xolda respublika iqti-sodini rivojlantirish yo‘lida xizmat 
qildi. Ayni paytda turistlarga xizmat ko‘rsatishning uchdan bir qismi firma, tijorat 
shaxobchalari va xususiylashtirilgan nodavlat sektoriga ham to‘g‘ri keldi. 
Sayyohlarni jalb qilish va ularga xizmat ko‘rsatishda shaxsiy firmalarning ulushi 
yildan -yilga oshib bordi. Masalan, Toshkentda 79 ta, Samarqandda 18 ta, shunday 
firmalar ish boshladi. Buyuk Ipak yo‘lida joylashgan Buxoro, Xiva, Samar-qand 
va boshqa shaxarlarda “O‘zsayohatbank” shahobchalari ochila boshladi
25
.
O‘zbekiston miqyosidagi sayyohlarga 2013 yilda jami 550 ta sayyohlik 
kompaniyasi – turoperatorlari xizmat qildi. Shularning deyarli yarmi Toshkent 
mintaqasiga, 1/3 qismi Zarafshon mintaqasiga va atigi uch foizi Farg‘ona 
mintasiga to‘g‘ri keldi. Shunga faramasdan, Farg‘ona mintaqasi doirasida 
sayyohlarning nisbiy soni Toshkent va Zarafshon mintaqalari ko‘rsatkichlariga 
yaqin yoki ularga qaraganda kattaroq bo‘ldi
26
. Shuningdek, bu yo‘nalishdagi 
ko‘rsatkich, 2012 yilda 231,1 mln. dollarni tashkil etgan bo‘lsa, 2013 yilda 
sayyohlik xizmatlari eksporti hajmi 615 mln. dollardan ziyodroqni tashkil etdi. 
Mamlakatga 70 dan ortiq davlatlardan sayyohlar tashrif buyurdi va ularning yillik 
24
Сафаров М. Ўзбекистон Республикаси маданият ишлари вазири Э.Хайитбоев сухбатдан // Халқ сўзи.
1995 йил 19 декабрь.
25
// Халқ сўзи. 1996 йил 27 ноябрь. 
26
Қаюмов А., Гафурова Д. Ўзбекистонда туризм ва рекреация русурсларидан самарали фойдаланиш // 
Иқтисод ва молия. 2015. -№5, - 50 бет.

---

16 
soni 2 mln.dan oshdi. 2012-2013 yillar mobaynida bu ko‘rsatkich 43 foizga o‘sdi. 
2014 yilning birinchi yarmida esa 1 mln. dan ortiq xorijiy sayyoh respublikaga 
tashrif buyurdi. Shu yillarda turizm sohasida 200 mingdan ortiq kishi mehnat 
qildi
27
. Respublikada jami turistik xizmatlar miqdori 2012 yilga nisbatan 2013 
yilda 16 foizga, xizmatlar eksporti 9 foizga oshdi
28
. 2015 yilga kelib, O‘zbekis-
tonda 550 ta sayyohlik kompaniyasi – turoperatorlar faoliyat ko‘rsatdi. Shuni 
ta’kidlash kerakki, “O‘zbekturizm” MK qoshidagi Respublika o‘quv – konsalting 
markazida gid- ekskursavodlar, turistik, restoran va mehmon-xona biznes 
menejerlari, chet el oshxonasi oshpazlari tayyorlash, turopera-torlik va 
mehmonxona faoliyatini tashkil etish bo‘yicha doimiy ravishda faoliyat 
ko‘rsatuvchi kurslar tashkil etildi. 2014 yilning o‘zida markaz tomonidan 796 nafar 
turizm sohasi mutaxassislari qayta tayyorlash va malka oshirish kurslarini ztadilar, 
shulardan 342 nafari qayta tayyorlov, 344 nafari malka oshirish kurslari, 110 nafari 
esa xalqaro seminar va master – klasslarda ishtirok etdilar
29
. 
50 mingdan ziyod o‘ringa ega bo‘lgan 500 dan ortiq mehmonxona, motel va 
kempinglar sayyohlarga xalqaro standartlar bo‘yicha xizmat ko‘rsatdi
30
. 2014 yilga 
kelib turizm sohasining moddiy – texnik bazasining 40 foizi poytaxt va poytaxt 
viloyatining hissasiga to‘g‘ri keldi, 37 foizi Samarqand, Buxoro va Xorazm 
villoyatida, 16 foizi Farg‘ona vodiysida va Surxondaryo viloyatida joylashdi. 
O‘zbekiston hududining 50 foizdan ortig‘ini tashkil etuvchi qolgan viloyatlarning 
hissasiga turizm iqtisodiy salohiyatining atigi 7 foizi to‘g‘ri keldi. Shuningdek shu 
yillari respublikada Italiya, Fransiya, Yaponiya, Xitoy, Buyuk Britaniya, Rossiya, 
Gollandiya, Vengriya, Singapur va boshqa shu kabi davlatlardan 214 dan ortiq 
kompaniyalar faoliyat yuritdi
31
.
O‘zbekistonda turizmni yanada rivojlantirish maqsadida Haj (ziyorat) 
sayyohlik forumi (Buxoro viloyati), “Baxshi” san’at festivali, “Arxeologik forumi” 
(Surxondaryo viloyati), “Qahramonlar o‘yini” (Xorazm viloyati), avtoralli 
“Muynak”, “Element” musiqa festivali (Qoraqalpog‘iston respublikasi), MDH 
sayyohlik yarmarkasi (Samarqand viloyati), “Geoturizm forumi”, Anor festivali, 
gastronomiya festivali (Toshkent) kabi yirik tadbirlar o‘tkazilganligini aloihda 
ta’kidlash lozim. Mehmonxona sanatoriy, sog‘lomlashtirish majmualari va sport 
dam olish maydonlarini qurishga qaratilgan umumiy qiymati 1,1 mlrd. AQSh 
dollariga teng 26 ta investitsiya loyihasi amalga oshirildi
32
. Turizmni 
rivojlantirishda xorij mamlakatlarida bo‘lib o‘tadigan sayyohlik ko‘rgazma va 
anjumanlari muhim ahamiyat kasb etdi. Milliy madaniy merosini chet ellarda 
ommalashtirish, mamlakatimizga xorijlik sayyohlarni ko‘proq jalb qilish va ichki 
27
Тагаев Б. Туристик салоҳият ва унинг имкониятларидан самарали фойдаданиш истиқболлари (Тошкент 
вилояти мисолида) Иқтисод ва молия. 2014. -№10, - 26 бет.
28
// “Бизнес-Вестник Востока”. 2014 йил, 17 февраль. 
29
Халмирзаев А, Эгамбердиева У. Ўзбекистонда сайёҳлик бизнесининг ривожланиш истиқболлари // Молия 
ва иқтисод. -№10, 2014. - 22 бет. 
30
Каримов И. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримовнинг БМТ жаҳон сайёҳлик ташкилоти 
Ижроия кенгаши 99-сессиясининг очилиш маросимидаги нутқи // Халқ сўзи. 2014 йил 7 октябрь.
31
Халмирзаев А, Эгамбердиева У. Ўзбекистонда сайёҳлик бизнесининг ривожланиш истиқболлари // Молия 
ва иқтисод. -№10, 2014. - 23 бет. 
32
Қаюмов А., Адилов Б. Жаҳон туризмининг Ўзбекистонда ривожланиш тенденциялари // Иқтисод ва 
молия. 2020. -№2, - 33 бет. 

---

17 
turizmni rivojlantirish maqsadida mamlakatimiz sayyohlik tashkilotlari Madrid, 
Riga, Berlin, Parij, Tokio, London, Moskva, Istanbul kabi dunyoning yirik 
shaharlarida qator ko‘rgazmalar tashkil etdi yoki xalqaro ko‘rgazmalarda 
qatnashdi. Bu, albatta, o‘z samarasini berib, xorijiy sayyohlarning yurtimizga 
oqimi tobora ko‘paydi. O‘tgan davr mobaynida davlatimiz rahbari topshiriqlari 
asosida Xorazm, Buxoro, Samarqand, Surxondaryo, Qashqadaryo, Jizzax va 
Farg‘ona viloyatlarida turizm infratuzilmasini yaxshilash, yangi sayyohlik 
yo‘nalishlari tashkil etish hamda hududlarning turizm salohiyatini keng targ‘ibot 
qilishga qaratilgan dasturlar qabul qilindi. Jumladan, Buxoro va Samarqand 
shaharlarida sayyohlar uchun kunu tun faoliyat ko‘rsatuvchi, har birining hududi 
10 gektardan iborat "Qadimiy Buxoro" va "Samarqand siti" turizm hududlarini 
barpo etish bo‘yicha ishlar boshlab yuborildi.
O‘zbekiston Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi doirasida 1993 yil 23 dekabr 
“Turizm sohasida hamkorlik to‘g‘risida”gi Hukumatlararo bitim, 1994 yil 29 
oktabr “Turizm sohasida MDH ishtirokchi davlatlari hamkorligining asosiy 
prinsiplari to‘g‘risida”gi “MDH ishtirokchi davlatlari o‘rtasida turistik aloqalarni 
rivojlantirish konsepsiyasi”, 2016 yilda “Turizm sohasida ShHTga a’zo davlatlar 
hamkorligining 2017-2018 yillarga mo‘ljallangan dasturi”, 2017 yilda “Turizm 
sohasida MDH ishtirokchi – davlatlari hamkorligini 2020 yilgacha rivojlantirish 
strategiyasi”ni ishtirokchi davlat sifatida imzoladi hamda turizm sohasida 
hamkorlkni o‘rnatish, amalga oshirish va rivojlantirish bo‘yicha majburiyatlarni 
ham o‘z zimmasiga oldi.
Milliy qonunchilikni yaratishda avvalo 1992 yil 27 iyul O‘zbekiston 
Respublikasi birinchi Prezidentining PF-447-son ““O‘zbekturizm” milliy 
kompaniyasi tashkil qilish to‘g‘risida”gi Farmoni qabul qilindi. O‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasinig 2004 yil 28 iyulda 360-son ““O‘zbekturizm” 
milliy kompaniyasi faoliyatini yanada takomillashti-rish to‘g‘risida”gi Qarori 
qabul qilindi. Unga turizm sohasida yagona davlat siyosati o‘tkazilishini 
ta’minlash, turistik xizmatlar infratuzilmalarini shakllantirishga ko‘maklashish, 
turizmni rivojlantirish davlat dasturlarini, sayyohlarning muhofaza qilinishini va 
xavfsizligini ta’minlash dasturlarini amalga oshirish, turistik faoliyatni 
tarmoqlararo va mintaqalararo muvofiqlashtirish va boshqa vazifalar kiritildi
33
. Shu 
tariqa turizm sohasini rivojlantirish uchun mustahkam qonuniy-huquqiy asos 
yaratildi. Sohaga oid 200 gya yaqin qonun, qonunosti va idoraviy hujjatlar qabul 
qilindi. Halqaro hamkorlik borasida 45 ta hukumatlararo, 44 ta mintaqaviy va 17 ta 
vakillik sharnomalar imzolandi.
Tadqiqot ishining ikkinchi bobi “Mustaqillik yillari O‘zbekistonda turizmni