«raqamli iqtisodiyot» kafedrasi «iqtisodiyot nazariya» fanidan

Bozor iqtisodiyoti modellari³

T/r	Model turlari	Asosiy tavsifiy belgilari
1	Amerika	Davlatning tartibga solish roli eng kam darajada (sezilarsiz); Tadbirkorlikning har tomonlama rag’batlantirilish; Aholi daromadlarining sezilarli darajada tabaqalanishi
2	Yaponiya	Davlatning iqtisodiyotga ta’siri yuqori darajada; Ish haqi darajasidagi farqlar sezilarsiz.
3	Shved	Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning ijtimoiy yo’naltirilganligi, kamta’minlangan aholi qatlamiga g’amxo’rlik ko’rsatish; Iqtisodiyot davlat sektorining yuqori salmoqqa egaligi.
4	Fransuz	Davlatning tartibga solishdagi yuqori roli; Davlat tadbirkorlik faoliyati ko’lashining ancha kengligi.
5	Janubiy Koreya	Moliya-kredit sohasida davlat monopoliyasi; Eksportni rag’batlantirish va importni cheklash.
6	Xitoy	Markazlashgan rejali iqtisodiyot modelidan «sotsialistik rejali tovar iqtisodiyoti» modeliga o’tish; Bozorlar (fond, tovar ishchi kuchi va boshqalar) tizimining yaratilganligi.
7	Rossiya	Markazdan boshqarish va bozor mexanizmining uyg’unlashganligi; Aholi ijtimoiy himoyalanganligining yetarlicha yuqoriligi.

Bu mamlakatlar uchun bozor iqtisodiyotiga kirib borish mustaqillik garovi hisoblanadi. Sababi bozor iqtisodiyotiga o’tish ishlab chiqarishning jadal o’sishiga olib keladi.

III. Bozor iqtisodiyotiga o’tishningsobiq sotsialistik mamalakatlar yo’li.Bu mamlaktlarda davlat mulki hukmron mavqyega ega bo’lib, iqtisodiyot davlat tomonidan markazlshgan tarzda tuzilgan rejalar asosida boshqarilgan. Yaratilgan mahsulot ham davlat tomonidan taqsimlangan.
Totalitar iqtisodiyotning bozor bilan umumiyligi yo’q, ular bir- biriga zid, tabiatan har xil. Shuning uchun ham bumodelda aholiga bozor munosabatlari g’oyalarini singdirmay, ularda yangicha ko’nikma hosil etmay turib, bozor iqtisodiyotiga o’tib bo’lmaydi. Lekin bu tizimningafzalligi shundaki, u o’ziga xos yo’llar bilan kuchli ishlab chiqarish va ilmiy- texnikaviykadrlar potensialini yaratgan. Ularga tayangan holda bozor iqtisodiyotiga o’tish nisbatan yengil kechishi mumkin.
Bozor iqtisodiyotiga o’tish uchun islohatlar ikki yo’lbilan amalga oshiriladi: a) bozor iqtisodiyotiga tezlik bilan o’tish;
b) bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o’tish.
Aholining tabaqalanishidastlab kuchaygan bo’lsa,maqsadga erishilgach, ularning ehtiyojmand qismiga davlat vafirmalar yordami kuchaytirildi va natijadaumumiy farovonlikka erishildi.
Markazlashtirilgan tarzdauzoq va o’rta muddatli rejalar, maqsadli dasturlar tuzish, ularda ishlab chiqarish topshiriqlari hamda bajarish muddatlarining belgilanishi,xo’jalik yuritishda bozor uslublarini qo’shib olib borish Janubiy Koreyaga qisqa muddatlardarivojlangan mamlakatlar safiga qo’shilib, jahon sivilizatsiyasida o’ziga xos munosib o’rinni egallash imkonini beradi.