Raqamli iqtisodiyot va axborot tenologiyalari

3.3. “AFALINA” MChJ xizmatlar ko‘rsatish jarayonini rivojlantirishda 
marketing axborot tizimlaridan foydalanish samaradorligini oshirish yo‘llari
 
Tadqiqotning ilmiy yangiligi “AFALINA” mas`uliyati cheklangan jamiyatda 
CRM tizimidan foydalanib korxona faoliyati samaradorligini oshirishga asoslangan 
holda nazariy va amaliy tavsiyalarini ishlab chiqishdan iborat. 
Tadqiqot ishi tahlili jarayonida ilmiy yangiliklarga ega bo`lgan olingan eng 
muhim tadqiqot natijalari quyidagilardir: 
Bugungi kunda juda katta bir-biridan farq qiladigan CRM tizimlari soni 
maqsadli qiymat va funksionalligi bilan farq qiladi. Ularning uch turga bo‘lish 
mumkin. 
1. CRM axborot turi. Bu tizimni oddiy mijozlar bazasi bilan solishtirish 
mumkin. Loyihaning maqsadi - mijozlar, tugallangan tranzaktsiyalar va savdolar 
haqidagi ma'lumotlar, shuningdek, bir qator boshqa ma'lumotlar bilan ishlashi, 
kompaniya biznesining tarkibiy qismlarini boshqarishi mumkin. Mijoz 
ma'lumotlarini tartibga solish orqali kompaniya tezda amalga oshirishga qodir har 
qanday mijoz haqida ma'lumot olish, shuningdek, hamkorlik bo'yicha keng qamrovli 
ma'lumotlar yuritishi mumkin, ular - barcha rasmiy hujjatlarni o'z ichiga oladi 
(loyihalar fayllaridan tortib shartnomalargacha, aktlar va joriy hisoblar). 
2. Analitik turdagi CRM. Bunday tizim axborot yechimlariga qaraganda 
qimmatroq va murakkabroq. Analitik tizimlarda funksional imkoniyatlar ancha 
kengroq, nazorat qilish uchun ko'plab qo'shimcha vositalar qo'llaniladi va biznes 
jarayonlarini optimallashtirishga erishiladi. Analitik CRM tizimidan foydalanganda, 
kiruvchi ma`lumotlarni tahlil qilish mumkin bo'ladi ma'lumotlar, belgilangan 
mezonlar bo'yicha hisobotlar tayyorlash kabi. Analitik ma'lumotlarni yaratish uchun 
tizim maxsus filtrlar va shablonlardan, shuningdek, ko'plab sozlamalardan 
foydalanadi. 
3. Hamkorlikdagi CRM. Ko'pchilik nafaqat ma'lumotni tizimlashtirish va tahlil 
qilish, balki biznes jarayonlarini to'g'rilash uchun funksionallikdan foydalanish 
imkonini beruvchi murakkab va qiziqarli tizim turi hisoblanadi Ko'pincha bunday 

---

70 
tizimlar taklif etilayotgan mahsulot va xizmatlarni modernizatsiya qilish, 
takomillashtirish zarur bo'lgan hollarda qo'llaniladi xizmat ko'rsatish jarayonida. 
Endi biznes jarayonlarini kuzatish va boshqarish uchun CRM tizimini joriy 
qilishda kichik va o'rta biznes oladigan asosiy imtiyozlarni sanab o'tamiz. 
1. Qaror qabul qilish tezligini oshirish. 
Turli ma'lumotlarni birlashtirish orqali mijozlar, ma'lumotlarni qayta ishlash va 
tahlil qilish jarayoni tezlashadi. Natijada, mijozlar bilan muloqot qilish uchun mas'ul 
shaxslar kontaktlarning butun tarixini ko'rishlari, so'rovlarga tezroq javob berishlari 
va ular bo'yicha qarorlar qabul qilishlari mumkin. 
2. Ish vaqtidan foydalanish samaradorligini oshirish. CRM tizimlari mijozlar 
bilan bog'liq muhim voqealarni avtomatik ravishda kuzatish va bildirishnomalarni 
chiqarish imkonini beradi. Xodimlar bu ma'lumotni turli manbalarda qidirishlari 
shart emas. 
3. Marketing faoliyati rentabelligini oshirish. CRM-tizimlari mijoz va o'zaro 
aloqalar tarixi haqidagi barcha ma'lumotlarni saqlaganligi sababli, marketing 
harakatlari mijozga yo'naltirilgan bo'ladi. Kompaniya har bir aniq mijozga 
qaratilgan marketing faoliyatini tashkil qilish mumkin bo'ladi. 
4. Hisobotlarning ishonchliligini oshirish. Axborotni tizimlashtirish 
hisobotlarning ishonchliligini va sotish prognozlarining aniqligini oshiradi. 
5. Har bir mijozning qiymatini aniqlash. Tashkilotga ishlash uchun resurslar 
talablarini aniqlash va rejalashtirish imkonini beradi. CRM-tizimlari mijozning 
qiymatiga qarab resurslarni jalb qilish ustuvorligini belgilash imkonini beradi. 
6. Qog'oz bilan ishlash jarayonini qisqartirish. Mijoz bilan o'zaro aloqalar 
jarayonini avtomatlashtirish orqali barcha hujjatlarni elektron shaklga o'tkazish 
mumkin. 
7. Mijozlar bilan aloqada bo`lish. CRM tizimidan foydalanish orqali xodimlar 
mijoz bilan o'zaro munosabatlarning barcha tafsilotlariga kirish huquqiga ega. Bu 
iste'molchilarning so'rovlariga xizmat ko'rsatish sifati va samaradorligini oshiradi. 

---

71 
8. Vazifalarning takrorlanishini bartaraf etish. CRM tizimlari boshqa faoliyatni 
boshqarish tizimlari bilan birlashtirilishi mumkin, bu esa ma'lumotlarni uzatish va 
qayta ishlashning ikki tomonlama ishni bartaraf etadi. 
9. Buyurtma berish jarayonlari. CRM tizimlari mijozlar bilan o'zaro 
munosabatlarning barcha jarayonlarini yagona tizimga birlashtirish imkonini beradi. 
Jarayonga kirish va chiqishlar turli jarayonlarga taqdim etiladi, bu esa har bir mijoz 
bilan bog'liq bo'lgan shartnomalar, loyihalar, voqealar, mahsulotlar va boshqalarni 
boshqarishni osonlashtiradi. 
10. Boshqaruv madaniyatini oshirish. Jarayonni avtomatlashtirish hal 
qilinayotgan vazifalarning har bir xodimning sub'ektiv harakatlariga bog'liqligini 
kamaytiradi. CRM-tizimlari mijozlar bilan ishlash va o'zaro munosabatlar uchun 
yagona qoidalarni o'rnatadi. 
11. Ma'lumotlarni himoya qilish va xavfsizligi. CRM tizimidan foydalanish 
orqali mijozlar ma'lumotlariga kirishni markazlashtirilgan nazorat qilishni tashkil 
qilish va ularning xavfsizligini ta'minlash mumkin. 
Korxonada biznes jarayonlarini boshqarish va nazorat qilish uchun CRM 
tizimini joriy etish bugungi kunda eng dolzarb masalalardan biridir. 
Tadqiqot ishida turli xil CRM-tizimlarining ta'riflari keltirilgan. CRM 
tizimlarining turlari va ularning o'ziga xos xususiyatlari keltirilgan. Korxona 
biznesning CRM tizimlarini joriy etishda oladigan afzalliklari batafsil ko'rsatilgan 
va tavsiflangan. Korxonada CRM tizimini joriy etish mexanizmining asosiy 
bosqichlari batafsil tavsiflangan. Har bir bosqich uchun tavsiyalar berildi va asosiy 
maqsad va vazifalar taqdim etildi. 
CRM tizimi asosida korxona mijozlariga xizmat ko`rsatish ilg`or xorij 
tajribalaridan foydalanishning maqsadga muvofiqligi asoslandi; 
CRM tizimidan foydalanib korxonada mijozlarga xizmat ko`rsatish sifatini 
oshirishning o`ziga xos xususiyatlari va istiqbollarini bеlgilashga qaratilgan takliflar 
ishlab chiqildi.