Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Ochiq kalitli shifrlash tizimlari 
Ochiq kalitli shifrlash tizimlarida ikkita kalit ishlatiladi. Informatsiya ochiq 
kalit orqali shifrlansa, mahfiy kalit yoqdamida rasshifrovka qilinadi. Ochiq kalitli 
tizimlarni qo’llash asosida qaytarilmas yoki bir tomonli funktsiyalardan 
foydalanish yotadi. Bunday funktsiyalar quyidagi hususiyatlarga ega. Hech kimga 
sir emaski, xma’lum bo’lsa, y = f(x)funktsiyani aniqlash juda oson. Ammo y = 
f(x)funktsiyaning ma’lum qiymati bo’yicha xni aniqlash amaliy jihatdan juda ham 
qiyin. Kriptografiyada yashirin deb ataluvchi yo’lga ega bo’lgan bir tomonli 
funktsiyalar ishlatiladi. zparametrli bunday funktsiyalar quyidagi xususiyatlarga 
ega. Ma’lum zparametr uchunЕ
z 
va D
z
algoritmlarini aniqlash mumkin.

---

208 
Е
z
algoritmi yordamida aniqlik sohasidagi barcha xlaruchunf
z
(x)funktsiyani 
osongina topish mumkin. Xuddi shu tariqaD
z
algoritmi yordamida joriy qiymatlar 
sohasidagi barcha ylar uchun teskari funktsiyax = f
1

( y )ham osongina aniqlanadi. 
Ayni vaqtda joriy qiymatlar sohasidagi barcha z parametrlar va deyarli barcha ylar 
uchun hattoЕ
z
ma’lum bo’lganda hamx = f
1

( y )ni hisoblashlar yrdamida topib 
bo’lmaydi. Ochiq kalit sifatida yishlatilsa, mahfiy kalit sifatidaxishlatiladi. Ochiq 
kalitni ishlatib, shifrlash amalga oshirilsa, o’zaro muloqotda bo’lgan sub’ektlar 
orasida mahfiy kalitni almashish zaruriyati yo’qoladi. Bu esa o’z navbatida 
uzatiluvchi informatsiyaning kriptohimoyasini soddalashtiradi. Ochiq kalitli 
kriptotizimlarni bir tomonlama funktsiyalar ko’rinishi bo’yicha farqlash mumkin. 
Bularninmg ichida RSA, Эль-Гамал vaМак-Элисtizimlarini aloxida tilga olish 
o’rinlidir. Xozirda eng samarali va keng tarqalgan ochiq kalitli algotirm 
sifatidaRSAalgoritmini ko’rsatish mumkin. Ushbu algoritmning nomi uni 
yaratganlarning familiyalari birinchi harflaridan olingan (Rivest, Shamir, 
Adleman). Algoritm modul arifmetikasining darajaga ko’tarish amalidan 
foydalanishga asoslangan (bunda Eyler funktsiyasi hisoblanadi). El-Gamal tizimi 
chekli 
maydonlarda 
diskret 
logarifmlarning 
hisoblanish 
murakkabligiga 
asoslangan. Mak-Elis kriptotizimida esa xatoliklarni tuzatuvchi kodlar ishlatiladi.
 
Xozirgi kunda shifrlashning zamonaviy usullari quyidagi talablarga javob 
berishi kerak: 

Shifrning kriptoanalizga turg’unligi (kriptoturg’unlik) shunday bo’lishi 
lozimki, uning fosh etilishi faqatgina kalitlarni to’liq saralash masalasini 
yechish orqaligina amalga oshirilishi mumkin bo’lsin. 

Kriptoturg’unlik shifrlash algoritmining mahfiyligi orqali emas, balki 
kalitning mahfiyligi orqali ta’minlanadi. 

Shifrimatn hajmi bo’yicha dastlabki ma’lumotlardan ortiq bo’lmasligi kerak. 

Shifrlashdagi xatoliklar informatsiyaning buzilishiga va yo’qolishiga olib 
kelmasligi lozim. 

Shifrlash vaqti juda ham katta bo’lmasligi kerak. 

---

209 

Shifrlash narxi berkitiluvchi informatsiya narxi bilanmuvofiqlashtirilishi 
lozim. 
Shifrlash usullariga bo’lgan ushbu talablar ruyhati tom ma’noda jo’natilayotgan 
axborotning 
tegishli 
sub’ektlarga 
(tashkilot, 
individ 
yoki 
tarmoq 
komp’yuterlariga)havfsiz darajada yetib borishini to’la-to’kis ta’minlab beradi.