Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Moliyaviy texnologiyalar (Fintex) rivojlanishining asosiy yo’nalishlari 
Banklar doimo moliyaviy sektordagi innovatsiyalar rivojlanishini ta’minlab 
berganlar. Masalan, ХХ asrning 2-yarmi oxirida hayotimizga yangi texnologiyalar 
– internet, kredit kartalar, bankomatlar, elektron kioskalar, internetdagi almashinuv 
punktlari kirib keldi va ular hayotimizni ancha o’zgartirib yubordi. Xozirgi paytda 
esa moliyaviy mablag’larni osonlik bilan boshqarish vositalari – smatfonlar, 
ijtimoiy saytlar, katta ma’lumotlar (big data), bulutli texnologiyalar (cloud 
technologies) ham hayotimizda o’z o’rnini topdi. Endi moliyaviy 
innovatsiyalarning rivojlanishi faqatgina banklargagina bog’liq emas, unda yangi 
o‘yinchilar paydo bo’lib, ular moliya dunyosini tubdan o’zgatirib yuborishlari 
mumkin. Umuman aytganda, moliya olamida innovatsiyalar doimiy ravishda ro’y 
berib turga. Misol sifatida masofaviy simsiz texnologiyalar, elektron hamyonlar, 
elektron imzo, kriptopullar va blokcheynni keltirishimiz mumkin. Ammo bunda 
endi innovator sifatida banklar emas, balki an’anaviy banklardagi bir qator 
kamchiliklarni sezib qolgan eski bank xodimlari rahbarlik qiladigan kichik fintex 
kompaniyalar ish yuritadilar. Bunda ko’pincha API(amaliy uintesrfeysi) degan 
tushuncha ishlatiladi.API bu biror bir ilova yoki tizim tomonidan uni samarador 
ishlatish uchun taqdim etiladigan tayyor uskunalar to’plamidir. API texnologiyasi 
banklarga va boshqa moliyaviy hizmatlar yetkazib beruvchilarga o’z faoliyatlari 
doirasida innovatsion moliyaviy hizmatlardan foydalanishga imkon beradi. Bu 
jarayon konstruktorni eslatib yuboradi – foydalanuvchi bir qancha dasturiy 
bloklarga ega va u ularni istalgan ketma-ketlikda joylashtira oladi. Bunday 
konstruktor asosida IT-kompaniya rahbari kerakli bo’lgan biznes doirasida yangi 
moliyaviy IT-hizmatlarni yaratishi mumkin bo’ladi. Haqiqatan ham nega loyihani 
noldan boshlash kerak, agarda huddi shu loyihani API-komponentlar yordamida 
amalga oshirish mumkin bo’lsa. Masalan, banklar va to’lov tizimlari