Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Zvooq, Google Play Music, Yandex.Muzika va Deezer larni kiritish mumkin. 
Musiqa xizmatlari bozoridagi eng muvaffaqiyatli model Music-on-Demand 
hisoblanadi. Bunda iste’molchi oylik to’lov shartlarida tizimda qayd qilinganidan 
so’ng, o’ziga kerakli bacha musiqalarni tanlaydi va shulargagina haq to’laydi. 
12.3. Elektron ma‘lumotlar bozorlari 
Endi elektron ko’rinishdagi ma’lumotlar bozoridagi elektron tijoratning 
o’ziga xos xususiyatlarini ko’rib chiqamiz. Internetdagi informatsiyon hizmatlar 
ma’lumot manba’lariga bog’liq ravishda turlarga bo’linadi: 

Ma’lumotning ifodalanish tili bo’yicha – qaysi tildagi ma’lumot ma’nosida; 

Tarmoqqa ta’alluqliligi bo’yicha – information hizmatlar qaysi xududda yoki 
qaysi mamlakatda ko’rsatilayapti; 

Ma’lumotning ifodalanish usullari bo’yicha - web-sahifalar, fayl serverlari 
yoki information portallar. 
Kontent (mazmuni) bo’yicha esa elektron ma’lumotlar quydagi asosiy turlarga 
bo’linishlari mumkin: 
o 
Ommaviy iste’mol uchun (ommaviy bozor uchun) mo’ljallangan 
ma’lumotlar – information agentliklar, yangiliklar portallari, ma’lumotnoma 
servislari, ob-havo bashorati, xuzuqiy ma’lumotlar, ommaviy axborot 
vositalari; 
o 
Moliyaviy, birja, statistik va biznesga oid ma’lumotlar, yangiliklar, bozor 
haqidagi ma’lumotlar, jahon OAV daydjestlari va turli biznes jurnallaridagi 
ma’lumotlar; 
o Ilmiy-ta’limiy ma’lumotlar – universitetlar va ta’lim muassasalari saytlari, 
ilmiy jurnallargagi ma’lumotlar, ta’lim protallari va onlayn ta’limga oid 
ma’lumotlar. 

---

432 
Zamona zayliga mos ravishda, ishbilarmonlikka oid yangiliklar yetkazib 
beruvchilar keyingi yillarda o’quvchilar va elektron hizmatlar iste’molschilari 
bilan muloqotni asosan elektron usulda olib bormoqdalar. Bunga ayniqsa o’quvchi 
yoshlar juda o’rganib qolib, qog’oz ko’rinishidagi ma’lumotlardan minimal 
miqdorda foydalanmoqdalar. Ushbu tendentsiya keyinchalik ham yanada kuchayib 
borishi kutilmoqda. 
Quyida elektron ko’rinishdagi ma’lumotlarning aylanishiga bir misol sifatida 
umumiy ovqatlanish sohasidagi elektron tijoratda elektron ma’lumotarning qanday 
ishlatilishini ko’rib chiqamiz. Hozirda ushbu sohadagi rivojlanishning asosiy 
tendentsiyasi restoranlardan ovqatlarni xo’randalarga onlayn usulda yetkazib 
berish bo’lib qoldi. Bunday hizmat turini restoran va kafelarning o’zlari jam va 
faqat shu ish bilan shug’ullanishga mutaxassislashgan kompaniyalar ham amalga 
oshira oladilar. AddVenture kompaniyasining ma’lumotlariga ko’ra, Rossiyada 
ushbu hizmat turi bozorining hajmi hozirgikunda (2018) $1,8 milliard dollar 
atrofida ekan va bu bozor asosan Moskva va Sankt-Peterburgga o’xshash katta 
shaxarlarda mavjud ekan. Halqaro bozorda esa ovqatlarni onlayn yetkazib berish 
bilan FoodPanda, Lieferheld, Lieferando.de, GrubHub va JustEat kompaniyalari 
shug’ullanadilar. Ovqatlarni onayn yetkazib berish bilan shug’ullanadigan 
kompaniyalarining 
biznes-modellari 
quyidagiga 
asoslangan: 
Agregator-
kompaniyalar barcha hamkor restoranlar to’g’risidagi kerakli ma’lumotlarni, shu 
jumladan, menyu, baholar, yetkazib berish shartlarini xo’randalarga intenet orqali 
taqdim etadilar (https://vc.ru/p/deliveryclub-50). Agregatorlarni ko’rsatgan narxlari 
restoranlarning portallarida keltirilgan narxlar bilan bir xil bo’lishi kerak. 
Agregator-kompaniya xar bir operatsiyadan oldindan kelishilgan miqdordagi 
daromad 
oladi. 
Bunday 
modeldan 
foydalanilganda 
biznesning 
barcha 
ishtirokchilari o’z ulushlarini oladilar, ya’ni, agregator masshtab (ko’lamlilik) 
effektidan daromad oladi, restoranlar iste’molchilar soni k’paygani tufayli daromad 
oladi, xo’randalar esa sifatli va qulay servisdan foydalanadilar. Keyingi yillarga 
ovqatni 10-15 daqiqada yetlazib berish servisi ham yo’lga qo’yildi. Bunga misol 
bo’lib, UberEATS ni keltirishimiz mumkin. Ko’rib chiqilayotgan bozorda 

---

433 
muvaffaqiyatli faoliyat yuritish uchun tanlangan bozordagi iste’molchi-
xo’randalarning xoxish-istaklarini, qaerda va qanday ovqatlarni xush ko’rishlarini 
yaxshilab o’rganish kerak bo’ladi. Masalan, Moskvada sushi zakaz qilishi yaxshi 
ko’rishsa, Peterbergda pitstsani ma’qul ko’rishdai, Senegalda esa muzqaymoqni 
afzal ko’rishsa, Malayziyada Starbucks kofesini, Qozogstonda frantsuz 
bulochkalarini, Toshkentda esa oshni ko‘proq zakaz qilishadi. Ovqat zakaq qilish 
ba’zi mamlakatlarda onlayn amalga oshirilsa, boshqalarida call-markazlar 
vositasida qilinadi. Biznes tashkil qilishda shularni ham hisobga olish kerak 
bo‘ladi, albatta.