Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

komp’yuterlar vosidasida o’qitish jarayoni insonlarnikiga qaraganda yaxshi deb 
hisoblash mumkin?”. Chunku, birinchidan, zamonaviy raqamli information jamiyatda 
aqlli mashinalardan cho’chish hissi borgan sari kamayib bormoqda. Ikkinchidan, 
ko’pchilik mamlakatlarda malakali o’qituvchilar yetishmaydi va bu yetishmovchilikning 
o’rnini iloji boricha tezlik bilan raqamli texnologiyalar vositasida to’ldirish zarur. PISA 
2009 o’tkazgan izlanishlardan ham ma’lum bo’ldiki, Braziliyada 35% va Meksikada 
70% oqituchilar sifatli ta’lim berish uchun yetarli bo’lgan malakaga ega emas ekanlar. 
Xindiston, Xitoy va Yaponiyada ham yuqori malakali o’qituvchilar soni unchalik ko’p 
emas. Bot.Me: A Revolutionary Partnership deb nomlangan ilmiy izlanishda so’rov 
o’tkazilgan insonlarning 63% qismi sun’iy intellect bilan jihozlangan mashinalar 
insoniyatning ko’pgina muammolarini hal qilib berishiga ishonishlarini bildirganlar. 
An’anaviy ta’limdagi yana bir muammo – har bir talabaning har xil tezlik bilan bilim 
olishidir. Kimlardir bir marta o’qiganda barcha materialni tushunib olishsa, boshqa 
talabalarning berilgan o’quv materialini o’zlashtirib olishlari uchun ancha vaqt kerak 
bo’ladi. O’qituvchining esa talabalarni guruxlarga bo’lib, ularning o’zlashtirish 
darajalariga mos ravishda o’qitishni tashkil qilish uchun imkoniyati yo’q. Matematika 
bo’yicha 
ta’limning 
online 
platformasi 
bo’lgan 
Third 
Space 
Learningdao’qituvchining talabalar bilan muloqotini tahlil qilgan holda sun’iy intellect 
algoritmlari asosida ta’lim jarayonini personalizatsiya qilish, ya’ni, talabalarga 
moslashtirishga haralat qilingan. “Men o’z raqamli yordamchimni qanday sifatda 
ko’raman?” degan savolga olingan javoblarni quida ko’rishimiz mumkin: 

---

188 
Kambag’aloilalardanchiqqanyoshlarrepetitorlardao’qishyokiuniversitetgakiri
shhaqidaorzuhamqilaolmaydilar. Masalan, 2008 yildaLotinAmerikasida 4 dan 17 
yoshgachabo’lganbolalardan 23 millionita’limolishimkoniyatigaegabo’lmagan. 
Maktabga bora olmagan bolalarning soni esa 40% dan oshgan (World Economic 
Forumma’lumotlaridan). Shuning uchun ham sun’iy intellect asosida ishlaydigan 
raqamli va tekin standart o’qituvchilar paydo bo’lishi bu muammolarni hal qilib 
berishi mumkin. Bu nafaqat chet tillarni o’rganishda, balki boshqa fanlarni 
o’rganishda ham qo’l keladi. Juda ham qimmat bo’lmagan planshet sotib olib, unga 
sun’iy intellektli raqamli o’qituvchini yuklab olgan holda barcha tabaqaga mansub 
insonlar ta’limni davom ettirishlari mumkin. Bir necha o’n yillardan so’ng, 
insonlarga oily ma’lumot olish huddi o’qish-yozishni bilganday oddiy bir hol 
bo’lib qolishi mumkin. Melinda va Bill Geytsning ta’limni rivojlantirish bo’yicha 
REND fondi mutaxassislari ta’kidlashicha, individuallashtirilgan ta’lim berish 
jarayoni o’quvchilarga fanlarni chuqur o’zlashtirish imkonini beradi. Har bir 
o’quvchiga individual yondoshuv nafaqat o’quv materialini tez o’zlashtirsh, balki 
fanni sevib qolish imkoniyatini ham beradi. Haqiqatan ham eng yaxshi 
o’qituvchilar har bir o’quvchiga alohida yondoshuv bilan ishlaydilar. Yaxshi 
pedagog dars berishdan tashqari, o’quvchilarni ruxlantiradi va fanga qiziqish 
uyg’ota oladi. Ammo xozirgi paytdagi maktab va universitetlarda har bir 

---

189 
o’quvchiga alohida ahamiyat berishning hech ham iloji yo’q, chunki sinflarda 25-
35 tadan o’quvchi-talaba o’qiydi. Agarda hozirgi kunda universitetlarda va 
maktablarda individual o’qitish joriy qilinsa, ta’lim muassasalaridagi o’qituvchilar 
soning bir necha marta ko’proq bo’lishi talab qilinadi. Buning esa moliyaviy va 
tashkiliy jihatdan imkoni yo’q, albatta. Xuddi shuning uchun ham 
o’qituvchilarning va o’quvchilarning raqamli elektron yordamchilar hamda chat-
botlardan foydalanishi muammoning bir qadar darajada yechilishiga olib keladi. 
Ammo sun’iy intellect bilan jihozlangan personallashgan raqamli o’qituvchilar 
individual ta’lim muammosini muvaffaqiyatli hal qilib berishlari mumkin.