Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Birinchidan, 
respublikamizdavenchurkorxonalarvaularbilanbog’liqbo’lganvenchurinvestitsiyarri
vojlanmaganyokibundaymexqanizmnibizningtadbirkorlarhalipishiq-
puxtao’rganishmagan; 
Ikkinchidan, mamlakatimizdagi tadbirkorlarning chet ellardagi moliyaviy 
texnologiya kompaniyalari va mutaxassislari bilan aloqalari maqtanalarli darajada 
emas. Chunki chet tillarni bilmaslik, bu sohadagi yangi adabiyotlarning mavjud 
emasligi yoki kamchilligi, yangi texnologiyalarga qiziqmaslik yoki ularni 
tushunmaslik innovatsion texnologiyalarni mamlakatimizda joriy qilish uchun 
o’ziga hos to’siq bo’lib turibdi; 
Uchinchidan, ko’p yillar davomida bu sohaga yetarlicha e’tibor berilmagani 
tufayli moliyaviy texnologiyalar bo’yicha startaplar va biznes farishtalarning bizda 
sanoqli ekanligi; 
To’rtinchidan, ichki investitsiyalar uchun juda muhim bo’lgan kapitalning 
chet ellarga nazoratsiz oqib ketayotganligi va yangi innovatsion texnologiyalar 
bo’yicha ta’lim jarayoning juda ham sust bo’lib qolganligi; 
Agarda moliyaviy texnologiyalarga bo’lgan venchur investitsiyalarining 
Rossiya Federatsiyasidagi rivojlanishini ko’rib chiqsak, quyidagi diagrammani 
olamiz: 

---

376 
 
RBKvaPwCningizlanishlarigako’ra, 
2017 
yildaRossiyamoliyaviytexnologiyalaridagiumumiykelishuvlarninghajmi 
30,8 
milliondollarbo’lgan. 
Bu 
2016 
yilganisbatanikkibaravarko’proq. 
Bizdaesabusohauchunmablag’laryetishmasligivainvestorlarningkamchilligimoliyav
iytexnologiyalarningrivojlanishigamonelikqiladi. 
Ko’pchilikg’arbvaosiyodavlatlardaagardasizdaqandaydirbiznesningmodelibo’lsa, 
uninguchunbir-ikkimilliondollartopishunchalikqiyinemas, 
bizdaesabuningumumanimkoniyatiyo’q. 
Moliyaviytexnologiyalarsohasiningyanabirkattamuammosi 
– 
bizningFinTexmahsulotlarimizgatashqibozordatalabunchalikkattaemasyokiyo’qdar
ajada.Xozorgo 
davrda 
FinTex-kompaniyalar 
eko-tizimlari 
doirasida 
robomaslahatchilar tezzkor bilan rivojlanmoqdalar. Bunday tizimlar moliya-kredit 
va biznes soxasidagi innovatsiyalar sifatida 2010 yilda paydo bo’lgalar va 
quyidagu amallarni bajarishda ishlatilganlar: 
 Global bozorlarga ta’sir qiluvchi bozor ko’rsatgichlarini bilish uchun 
tadbirkorlarga pullik maslahatlar berish; 
 Robomaslahatchilarning qisqa muddatlarda biznesning boshqaruvdagi 
aktivlarini ko’patirishga yordam berishi mumkinligi; 

---

377 
 Yangi investorlarning nafaqat kam marjinalli mijozlar bilan ishlashini, balki 
badavlat mijozlar hamda aktivlarining sof qiymati ancha katta bo’lgan mijozlar 
bilan ham ishlashlariga imkonn yaratilishi. Oldingi davrda bunday mijozlar 
qimmat konsalting firmalarning maqsadli exklyuziv segmenti hisoblanar edi. 
Robomaslahatchi–avtomatlashtirilgan tarzda investitsion yechimlar topib 
beruvchi avtomatlashtirlgan dasturiy tizimlar bo’lib, ular passiv operatsiyalar 
asosidagi 
matematik 
algoritmlardan 
va 
vositalarning 
diversifikatsiyasi 
strategiyasidan foydalanib, mijoz uchun optimal (yoki kvazioptimal) invewstitsion 
yechimlar topib berishga yordam beradi. Robomaslahatchilar minimal ravishda 
quyidagi imkoniyatlarga ega bo’lishlari kerak: 

Mijoz uchun kerakli bo’lgan barcha dasturlarni ta’minlab berish; 

Savdo portfelining balansini avtomatik ravishda tiklay olish; 

Operatsiyalar bilan passiv boshqarishni amalga oshirish; 

Mijozning texnikaviy ta’minotga bo’lgan talabini minimallashtirish; 

Mijoz bilan interaktiv tarzda ishlay olish; 

Bulutli texnologiyalar bilan ishlash; 

Sun’iy intellect elementlarini qo’llay olish. 
YirikkompaniyalarFinTexningtayyorvasinalganmahsulotlarinichetdansotibolis
hgaqiziqadilar, 
kichikkompaniyalarningesabundaytexnologiyalarniishlatishlariuchuntayyorinfratuz
ilmalarmavjudemas. 
Dunyoningbirqancharivojlanganmamlakatlaridagimoliyaviytexnologiyalargabo’lga
ninvestitsiyalarningmiqdoriquidagijadvaldakeltirilgan: 
 

---

378 
Busohadagistartaplarkeraklidarajadagirivojlanishgaerishishuchunbirnechami
lliondollarlikinvestitsiyalartalabqilganligiuchunhamdavlattashkilotlari, 
banklaryokiyirikmoliyaviykompaniyalargaraqobatchibo’laolmaydilar. 
Demak, 
shumiqdorlardagiinvestitsiyalarsizmoliyaviytexnologiyalarbo’yichaqandaydirdiqqa
tgasazovorbo’lganishlarqilishmumkinbo’lmaydi. 
Undantashqari, 
O’zbekistondagio’rtavakichikbizneshammurakkabFinTexyechimlardanfoydalanish
gahali-hanuztayyoremas. 
Bundaykompaniyalaruchunbanklarningtadbirkorlargataklifetayotganyechimlariha
mjudamoskeladi. Masalan, onlaynbuxgalteriya, hisobishlariniavtomatlashtirish, 
moliyaviymodellartuzishvabiznesrejalaryozibberishsingaritakliflarulargaasqotishi
mumkin. 
Yuqoridatavsifetilganshart-
sharoitlardamoliyaviytexnologiyalardanfoydalanishvaularnirivojlantirishgaengqizi
qadigantashkilotlarbonklarbo’libchiqadi. 
Kredit 
tashkilotlari 
bilan 
bog’liq 
bo’lmagan mustaqil yechimlar juda ham kam uchraydi. Bank sektorining 
konsolidatsiyasi sharoitida FinTex mahsulotlar orasidagi raqobat oz’-o’zidan 
kamayadi va bu holat startaplarga qarshi bir jiddiy factor bo’lib chiqadi. 
Raqobatbo’lmasa, 
turlixildagikompaniyalarningyechimlariko’pchilikdaqiziqishuyg’otmaydi, 
ommaviylashmaydi, ularning rivojlanishi uchun kerakli bo’lgan investitsiyalar 
kelmaydi va g’ya qanchali yaxshi bo’lmasin, u unutilishga mahkum bo’ladi.